«Общественная позиция»
(проект «DAT» №7 (371) от 23 февраля 2017 г.
Мәселенің мән-жайы
Астанада өткен жиында ҚР Инвестиция және даму вице-министрі Альберт Рау Қазақстан халқының бірыңғай зейнетақы жинағынан тағы 50 миллиард теңге алынатынын айтты. Сөйтсек, ол теміржол саласын дамытуға және жүк вагондарын сатып алуға жұмсалады екен. Нарықтағы пайыздық мөлшермен инвестиция түрінде жұмсалатын қаржыға Ұлттық банк келісімін берген-міс. Басы бәледен арылмаған Ұлттық банктің басқарма кеңесі осылай депті.
Жақында ғана қазақстандықтардың зейнатақы қорына жауапты Ұлттық банктің былығынан кейін Қоғамдық кеңес құрылып, оның тізгінін Досым Сәтпаев мырза ұстаған еді.
Біз Альберт Раудың ресми мәлімдемесіне қатысты қоғамдық кеңестің төрағасы, саясаттанушы Досым Сәтпаевтің пікірін білдік.
–Досым аға, сіз жақында ғана осы қоғамдық кеңеске төраға болдыңыз. Білуімше, қоғамдық кеңестің құзыреті шамалы…
– Өзіңіз білесіз, қоғамдық кеңеске төраға болғаныма – бар болғаны бір апта. Біз, түрлі саланың мамандарынан жиналған отызға шақты адам, біріншіден консультативті жұмыстармен айналысамыз. Біз, Ұлттық банктің, министрліктің жұмыстарын бақылап, оның ашық әрі жария түрде жүргізілгенін талап етеміз.
– Вице-министр мырза зейнетақы қорынан 50 миллиард теңге алуға құлшынып отырғанын көрсетті. Бұған не айтасыз?
– Вице-министр Рау мырза бірыңғай қордан 50 миллиард теңге алынатынын және оның теміржол саласын дамытуға жұмсалатынын айтты. Бұған біз, қоғамдық кеңес қарсы пікір айттық. Иә, біз қарсымыз. Себебі, теміржол саласын субсидиялаудың өзге де жолдары бар. Ал жаңа ғана маған ҚР Инвестиция және даму министрі хабарласып, орынбасарының мәлімдемесіне қатысты пікірін айтты. Кешірім сұрады. Бұл – біздің кеңестің мәлімдемесіне жоғарғы жақтан реакция бар екенін байқатты. Біз бұл процесстердің ашық әрі жария түрде өтуін талап етеміз.
– Досым мырза, қоғамдық кеңес Үкіметтің темір жолға Ұлттық қордан қаржы бөлу жөніндегі бастамасын кері қайтара ала ма?
– Біз зейнетақы қорындағы қаржыға қатысты барлық процесстерге бақылаушы ретінде қатысамыз. Үкімет те, Ұлттық банк те, қоғамдық ұйымдар да бізбен санасуы тиіс. Біз – халықтың өкіліміз. Бұл – болашақ зейнеткерлердің ақшасы. Бұл – қазіргі зейнеткерлердің ақшасы. Сондықтан, бұлай беталды ақша алынбауы тиіс.
Бір мәселені мойындау керек. Зейнетақы қоры мен Ұлттық банк бүгінгі жағдайда Үкіметтің әмияны секілді. Халық та ақымақ емес қой. Инфлияция бар, девальвация бар. Жобалардың өзін-өзі ақтамауы бар. Бір сөзбен айтқанда тәуекелі көп.
Мен зейнетақы қорын басқарудың Сингапурлық әдісін мысалға келтірер едім. Қазір Қазақстанның зейнетақы қорындағы қаржы халықтың емес, жекелеген компаниялар мен жобаларға субсидия түрінде Үкіметтің мүддесіне жұмсалып жатыр. Ал салымшылар өз қаржыларына бақылау жасай алмайды. Сондықтан, біз Сингапурдың жүйесін қолданысқа енгізуді ұсынамыз. Ол дегеніңіз – зейнетақы қорының 3 түрін енгізу. Біріншісі – кәдімгі қор. Яғни зейнет қоры. Адамдардың зейнет жасына келгенде алатын ақшасы.
Екінші – тұрғын үйге арналған қор. Бізде қазір қаншама қазақстандық пәтерден – пәтерге тентіреп жүр. Бұл проблеманы шешу де оңтайлы болмақ. Үшінші – медициналық қор. Кез-келген төтенше жағдайда салымшыға өзінің қордағы қаржысы есебінен емделуге мүмкіндік жасау. Қазір айта кетейік, түрлі сал аурулары немесе күрделі ота жасалуы тиіс жағдайлар көптеп кездесіп жатыр. Олардың ем ақысын төлеуге мүмкіндіктері жоқ. Ал медициналық қор болған жағдайда – әлгі проблемаларды шешуге әбден болатын еді.
– Бұл қаншалықты тиімді? Себебі, өзіңіз айтқандай, салымшылар, яғни сіз бен біз ол қордағы қаржына бақылай алмаймыз ғой.
– Міне, сондықтан біздің қоғамдық кеңес құрылды. Рас айтасыз, біздің Ұлттық банк пен Үкіметке жолданған ұсынысымызда – тұрғындардың, салымшылардың зейнетақы қорындағы қаржыны жарты сомасын уақытынан бұрын шешіп алу құқығын беру болды. Бұл дегеніңіз, кез-келген төтенше жағдайда, салымшыларға шоттарындағы қаржының жарты бөлігін игеруге мүмкіндік жасау. Егер осы механизмдерді қолданысқа енгізсе, кейбір мәселелер шешімін табары сөзсіз. Әйтпесе, қанша адам пенсияға шықпай жатып қайтыс болып жатыр. Өмірлік бейнетінің зейнетін көрмей марқұм болып жатқандардың қаржысы сұраусыз қалмауы керек. Қатаң болса да солай. Зейнетақы қорындағы ақшаның игілігін тек Үкімет көрмеуі тиіс қой. Сондықтан, біз өз ұсыныс, талаптарымызды әлі де айтатын боламыз. Әзірше, біз бақылаушымыз.
Нұргелді ӘБДІҒАНИҰЛЫ,
Abai.kz
• Редакциядан: Ескерте кетейік, сейсенбі күні инвестиция және даму министрлігі Ұлттық қордың 50 млрд теңгесін темір жол саласына жұмсау – инвестициялық қаржыны игерудің бір ғана нұсқасы деп мәлімдеп, А.Раудың сөзіне түсінік берді. «Бұл жөнінде әлі нақты шешім қабылданған жоқ», – деп мәлімдеді министрліктегілер.
Қорда қанша
ҚАРЖЫ БАР?
2017 жылдың 1 ақпанына «Бірыңғай жинақтаушы зейнетақылық қорына» (БЖЗҚ) жинақталған зейнетақылық жинағының жалпы сомасы 6,71 трлн теңге болды», –делінген зейнетақылық қордың баспасөз қызметінің хабарында.
БЖЗҚ баспасөз қызметі таратқан хабарда айтылғандай, 2017 жылғы 1 ақпанда шарттардың барлық түрлері бойынша салымшылардың (алушылардың) жеке зейнетақы шоттарының (ЖЗШ) саны 10,04 млн. бірлік, оның ішінде міндетті зейнетақы жарналары (МЗЖ) есебінен 9,58 млн. бірлік болды. Міндетті кәсіптік зейнетақы жарналары бойынша салымшылардың ЖЗШ саны 421,25 мың бірлік, ал ерікті зейнетақы жарналары бойынша 38,99 мың бірлік болды.
2017 жылғы қаңтарда түсімдердің жалпы сомасы 61,2 млрд. теңге болды. Әскери қызметшілер мен әлеуетті құрылымдар қызметкерлерінің пайдасына 2016 жылғы 1 қаңтарға дейін бюджет қаражаты есебінен аударылған міндетті зейнетақы жарналары сомасынан 50 пайызын республикалық бюджетке қайтару есепке алына отырып, қайтарылған жарналар сомасы 0,4 млрд. теңге болды.
2017 жылдың басынан бастап, салымшылардың ЖЗШ-ына есептелген таза инвестициялық табыс сомасы 10,79 млрд. теңге болды. 2017 жылғы қаңтарда БЖЗҚ-дан төленген зейнетақы төлемдерінің сомасы 43,14 млрд. теңге, оның ішінде сақтандыру ұйымдарына аударымдар 2,09 млрд. теңге болды.
Салымшы (алушы) өзінің ЖЗШ-сындағы зейнетақы жинақтарының жай-күйі туралы (оның ішінде есептелген инвестициялық табыс туралы) ақпаратты БЖЗҚ-ның 231 дербес қызмет көрсету орталығының бірінен, пошта байланысы арқылы, электрондық пошта арқылы, БЖЗҚ сайты немесе ұялы қосымша арқылы ала алады. Толық мәліметті www.enpf.kz интернет-сайтынан алуға болады.