«Общественная позиция»
(проект «DAT» №10 (281) от 12 марта 2015 г.
Бейсенбідегі бетпе-бет
Бүгінгі кейіпкерімізді қазақ эстрадасының «аристократ» әншісі деп бағалайды. Кез келген жұлдызды ду-думан шоулардан төбесін көрсетпек түгілі, концерттерге талғап, таңдап шығатын өзіндік талғамы бар. Екі жыл қатарынан өткізіліп келе жатқан «Қазақстан дауысы» жобасының ең сауатты да сабырлы тәлімгері, өнерде өзіндік ойып алар орны бар әнші, композитор Медеу АРЫНБАЕВ «Бейсенбідегі бетпе-бетте» қонақта болды.
– Медеу мырза, аса құпия болмаса, сізді мазалап жүрген бүгінгі уайымды білуге бола ма?
– Құдай сақтасын, ешқандай уайым-қайғы жоқ. Менің өзім емес, мені уайымдап жүргендер көбірек. Шынын айтсам, мен үшін алаңдап, қобалжитын анашым, жора-жолдастарым шығар. Барлығының көкейіндегісі «қашан үйленесің?» деген сұрақ. Өзім үшін уайымдап, түңіліп жүрген мен жоқпын. Өнер адамы болған соң, махаббат, сезім деген нәрсе болады. Танысайық дейтіндер де, тіпті төрт-бес жыл күтіп, тұрмысқа шығамын дейтін қыз-келіншектер де жоқ емес. Бірақ мұндай нәрсе менің табиғатыма жат. Сүйікті жар іздемесем де, жанымды түсінетін дос іздеп жүрген болармын. Осы күнгеде тәубе, аяулы анам қасымда, ұлым мен қызым көз алдымда аман-есен өсіп жатыр.
– Ал тыңдармандарыңыз арасында «Өмір жалғасып жатыр, біздің Медеу неге бас құрамайды екен?…» деген сұрақ барын естіп жүрген боларсыз… Бұл сізге уайым емес пе?
– Несі уайым? Ең бастысы, менен артық бақытты адам жоқ. Бар уайымым – ұл-қызымның анасыз өсіп жатқаны. Әке бола тұра, олардың ішіндегісін біле бермейсің ғой. Әрине, уайымдайсың, балаларым жалғызсырамаса екен деймін. Бірақ шешеміз екеуміз аналарын жоқтатпай өсіруге тырысып жүрміз. Шамам келгенше еркелетіп, мұқтаждық көрсетпей, аяққа тұрғызып жатырмын. Қолымнан келгенше тәлім-тәрбие беріп жатырмын. Әлбетте, бұл тұрғыдағы тіршілік тауқыметі аз емес.
– Тағдырдың жазуымен жарынан ерте айырылған бір азамат: «Менің қашан отау жаңғыртарымды анасының артында қалған балаларымнан сұраңдар…» – деген екен. Бұл қазақи қасиеттен туған парыздың пайымы шығар, аға, ә?
– Әрине, алғашқы жылдары ауыр халге, күйзеліске түскеніміз рас. Есімде қалғаны – ұлым мен қызым сөзге келіп, ренжісіп қалғанда, «бүйте берсеңдер, ертең мен үйленемін» дегенімде, әсіресе ұлымның: «Әке, сізді тыңдаймыз, үйленбеші», – деп айтқан сөзі жадымда сақталыпты. Қазір ойлаймын: маған жар болар жан кездесіп жатса, өзімше шешім қабылдап, үйленетінімді балаларыма түсіндіре аламын. Ол кезде балаларым кішкентай болды, олар үйде бөгде біреудің жүргенін түсінбес еді. Енді олар есейді: ұлым – 15 жаста, қызым – 13-ке толды.
– Дегенмен, өзіңіз жүрген өнердің өрісіне келейік: «Қазақстан дауысы» жобасының биылғы жеңімпазы Бауыржан Ретбаев, шынында да, бас жүлдеге лайық деп санайсыз ба?
– Әрине, лайықты деп санаймын. Бауыржанда, сөз жоқ, музыкалық қабілеті жеткілікті. Қара домалақ қазақ баласының өзіне тән музыкалық талғамы мен тартымдылығы, таланты бар. Болашағына сенемін, әзірге бір бағытты ұстанып жүр. Финалда үш рет айтқан әні көңілімді бірде толтырып, бірде «әттегенай» дегізсе де, жобада әр бағытта ән айтып, музыкалық қырынан таныла алды. Келешекте позитивті, әуені мен мазмұны көтеріңкі көңіл-күйде ән айта жатар, ал қазір жылаңқы, жүректі тербететін ән шырқап жүр. Осы күні мұндай ән айту «мода» ғой.
– Шәкіртіңіз Мақсат осы байқауда жеңіс тұғырынан көрінбесе де, «нағыз дарынға дауыстың керегі жоқ», – деп айтқан едіңіз. Осы сөздің тігісін жазып беріңізші.
– Өкінішке орай, оның таңдауындағы классикалық бағыт халықтың қолдауынан тысқары болды. Кеңес дәуірі кезіңде классикалық бағыттағы әндер өнердің биік тұғыры, шыңы саналушы еді. Ол кезде классикалық бағыттағы әндер мен әншілер сахнаның ең биігінде көрінетін. Олардың қасына бүгінгі «чип-чип» пен «аспанға қараймын…» дейтін ойнақы әншілер жақындай алмаушы еді. Тіпті көлеңкесіне де жоламайтын. Амал нешік, заман өзгеріп, классикалық әншілер қолдаусыз қалды. Менің тобымда тартымды, дауысы әдемі эстрадалық бағыттағы әншілер болды. Бұл жолы мен әдейі классикалық бағытты таңдадым. Мақсатты барлық кезеңге дейін өзім тартып келдім. Өкініштісі – халықтың талғамы аздап төмендеп кетті. Астанадан арнайы шақыртумен келген Сүндет Байғожин мен Мақсат «Жан ана» деген әнді тұғырына, шыңына жеткізіп орындады. Соған қарамастан, келесі кезеңге өтпейтінін іштей сездім. Сондықтан әдейі «дауысқа мұқтаждарға дауыс беріңіздер» деп айттым да қойдым. «Жан ана» өз деңгейінде шырқалғаны сондай – аздап көңілім босап кетті… Екіншіден, өкініш те, аз ғана өкпе де болды: бүгінгі эстрада жанрының осындай күйге түскеніне өкінемін.
– Бәлкім, расында да, Мақсаттың жеңімпаз болмауы бүгінгі халықтың классикалық әнге деген талғам таяздығына байланысты болар…
– Әлбетте! Эстрада жылаңқы әндердің алаңына айналып кетті. Қайткенде де, табиғи дарынды әншілер уақыт өте келе классикалық бағытты армандап, оның биік шыңына талпынатын болады. Өйткені бұл өз басымнан өткен нәрсе. Мен де жас болдым, мен де иірімге қызыққанмын, мен де эмоцияға берілгенмін. Таза классиканы аздап эстрадаға бет бұрғыздым. Ән айта білу – бір басқа, классика жанрын орындау – екінші басқа шеберлік.
– Сіздің екінші шәкіртіңіз Гүлім Жүсіпбекова жайлы наразы көрермен: «Біздің таңдауымызға Медеу неге риза емес?» деген пікірлер айтқаны әлеуметтік желілерде сайрап жатыр…
– Сайрай берсін! Сайратып жүрген кім екен? Осы жобаның шыңына жету – Гүлім үшін үлкен жетістік. Байқаудың шарты бойынша, жартысын халық таңдап өткізсе, жартысын тәлімгерлер таңдап жатады. Халықтың талғамы мен кәсіби музыканттардың таңдауы параллель жүріп жатты. Бұл теледидарлық бағдарлама болса да, сайыстың аты – сайыс. Ал Гүлімге келер болсақ, халық қаншама қалағанымен, тәлімгер ретінде менің таңдауым басқада болды. Науқастануына байланысты тапсырған әнді орындамай, дауысының қуаттылығы да жоқ дүниеге қызықты. Енді менің артымнан өкпелеп жүрген көрінеді. Жарасымды әнін айтып, тіпті Республика сарайынан концерт берсін, стадионды толтырсын. Тілектеспін! Бірақ «сындырып» тұрып, дауыстап, жүрек-жанын жеп, әнді шыңына жеткізіп орындаған қатысушылар болды. Сөйте тұра, талап деңгейіне жете алмай қалған қызымыз жоғары дауыс жинаса, шындық қайда қалады? Біздің қазақ «жанашырлықпен» немесе «ағайынгершілікке» салынып, өйтіп-бүйтуге құмар. Осылай жалғаса берсе, өреміздің де, өнеріміздің де өспейтіні анық. Жанға бататыны – сол. Гүлімге тапсырған ән – дастархан басында, той-томалақ үстінде айтылатын ән болатын. Сөздің ашығы – бұл кәсіби емес, әуесқой әншінің деңгейіндегі орындау дер едім.
– Әріптесіңіз Ақбота Керімбекова біздің газетке берген сұхбатында өнерде жүргендердің 80 пайызы дарынсыздар деген еді. Бұл пікірмен келісесіз бе?
– Келісуге де болады… Бұрындары «кәсіби» және «әуесқой» әншілер болып бөлінуші еді. Мүмкін, солай болып қалғаны дұрыс па еді… Дарынсыз дейтін болсақ, біреудің көңіліне тиіп қалармыз. Кейде әуесқойлар халықтың талғамына сай келіп жатады. Сондықтан халық ұнатып жүрген әншіні қалай дарынсыз дей аласың?!
Иә, дарынсыздар әр уақытта болған, бола да бермек. Әуесқой әнші дегеніміз – «әу» демейтін қазақ жоқ деген сөз. Бұрындары өлең жазу, оның аранжировкасын өңдеу – мүмкін емес шаруа болатын. Бүгінде оған да толық қол жеткіздік. Әуесқойлар кез келген музыкалық орталыққа барып, әнін олай-пұлай өңдей салып, той-томалақта әйта салады. Әуесқойлықпен күнін көріп жүргендер эстрадада толып жүр. Олардың ішінде вокалшысы бар, дауысында әртістік қабілеті басым болатын әншілер де бар. Әншіде дауыс та, әртістік қабілет те, тартымдылық та, келбет те, образ да болуы керек. Сонда ғана ол тұлға бола алады. Біреуі – бар, біреуі – жоқ әншілер жетерлік. Мысалы, бірінде жігер болса, екіншісі – солғын, біреуі – түр-келпеті келіскен сұлу болса да, айтарлықтай дауысы жоқ. Тағам қалай дайындалады, сол секілді.
– Саяси шараларға шақырылатын өнер адамдары үнемі «біз саясаттан тысқарымыз…» деп жатады. Алайда шоу-бизнес өкілдері жастарды сайлауға шақырып, үгіттеп жататынын қалай түсінеміз?
– Қанша айтқанмен, саясатпен араласпай жүремін деген күннің өзіңде – халықтың адамысың. Халық жүрген жер – саясат. Халықтың бір бөлшегі – өзім. Саясатқа қанша араласпаймын десең де, өз тыңдарманың тұрғысында араласуға тура келеді. Отан, туған жер, тіл туралы ән шырқадың ба – мұның бәрі саясат.
Әлбетте, Қазақстанда қандай жағдай болып жатқанынан әрдайым хабардар болуымыз керек. Мысалы, биыл мен «Нұр Отан» партиясына мүшелікке кірдім. Құдайға шүкір, жасымыз да келіп қалды, ара-тұра жиналысына барып тұрамын. Әдемі сөз сөйлей алмасақ та, әдемі әнімізді айтып беруге шамамыз бар.
– Айтпақшы, сіз бұл сайлауда дауыс бересіз бе?
– Әрине! Жалпы, сайлауға халық қандай мақсатпен барса, менің мақсатым да – сондай. Мақсат – еліміздің тұрақтылығы, заманымыз бейбіт болсын деген тілек.
– Сөз соңында шығармашылық жаңалықтарыңыз жөнінде не айтасыз?
– Иә, шығармашылық жұмыстарды қолға ала бастадым. «Қазақстан дауысы» жобасының басы-қасында жүріп, шығармалық жұмыстарға қол тимей кеткен еді. Бұрынғы әндерді қайтадан өңдеуге кірістім. Одан кейінгі «Қазақстан дауысы» жобасына қатысқан былтырғы шәкіртім Жанғалидың жаңа бейнебаянына тұсаукер жасамақпыз. Мақсат шәкіртіме өзімнің репертуарымдағы «Айттым сәлем, Қаламқас» әнін орындауға кеңес еттім. Ақыл-кеңес сұрап, іні-қарындастарым жиі келеді: дауыстарына сай әнді тауып, оны орындау шеберлігі жөнінде азды-көпті кеңес беремін.
Айтпақшы, жағымды жаңалықтың бірі – жаңа пәтерге ие болдық. Бұл да менің шығармашылығыма қанат бітіретін жағдай деп білем…
Сұхбаттасқан –
Жансая ЕРТАЙ,
«D»
