Дер уағында біздің редакцияның назарынан қағыс қалған бір жәйт – Бекжан Тұрыстың 50 жасқа толған мерейтойы бопты… Иә, «елге сіңірген еңбегім бар» деп, елеп-ескеруді «сұрап алатын» қазақтың домалақ датасы дөңгеленіп, екі күннің бірінде өтіп жататыны бар. Ендеше біз сөз айтар сәті сытылып кетсе де, Бекжан мырзаны бөле-жара неге атауымыз керек? Бұл – біздің төменгі жарияланымға жоралғы болған сұрақ.
«Тұрпаты Тұрыстай тұлға аз ба?». Бұл – даталы дөңнің басында біздің газетте «еңбегі еленбей» қалған сол қазақтың сұрағы. Бұның да жөні бар уәж. Сөз жоқ, еңбегі біздің екшеуге сай келсе, ол қазақ та қағаберіс қалмайды. Олар ара-тұра аталып жүр.
Ал біз Бекжанның театрда төккен тері мен тірлігін тірнектемей, тек қоғамда қалыптасқан Азаматтық атын өз «екшеуімізбен еледік». Сол екшеудің елегінен қарасақ, «ДАТ»-тың «даңғойлығына» дөп келер қазақ азайып барады екен: бұл қай жақсылықтың нышаны екенін сіздің екшеуіңіз білсін, мәртебелі оқырман. Жоғарыда «ара-тұра» дегеніміз – сол аздықтың кебі. Ой мен қырдың арасынан жанына жылы жылға іздемей, өзінің тура тартқан бүлкілімен бүгілмей келе жатқан екі жігіт болса, соның арда күреңі – осы Бекжан болар.
Айтпақшы, осындай алғысөзге Ақерке қарындасым түрткі болды: «Фейсбуктің» бір бұрышына «Бекжан ағам 50 келді» деп жазыпты. Оқыдым да: «Қап, біз бұны қалай білмедік?!» деп, Ақеркенің өзіне «жазып бермен» қолқа салдым.
Жазыпты. Ұнады. Қарапайым көрерменнің тілімен жазылған. Сол жазбада менің өзгерткенім бас тақырыбы ғана болды – «АҒА» деген. Өзгесінің өң-түсі сол қалпы.
Ермұрат БАПИ
АҒА
Дүниеде ағалар көп, бірақ «аға» деп айтуға лайықтылары өте аз. Бекжан – аға! Аты да, заты да айтуға әбден лайықты. Бітімі – бірегей. Ойы – бірбеткей.
Ағам жайлы өте көп жазуға болады. Бәрін айт та, бірін айт: ол кісінің кішіпейілдігі, қарапайымдылығы, жомарттығы, адамгершілігі – бөлек әңгіме. Қазаққа жақсы дүниені өзі де сіңіріп, өзгеге де айта жүреді.
Біздің қазақтың ірілігіне іштарлығы еріп жүретін жәйт жамырап бара жатқаны Бекжан ағаның жанына батады. Мәселен, театр төңірегінде жүргендер бір-біріне «халтуршик» деген сөзді жиі қолданады. Талай әртіспен әңімелеспіз – естіп жүрміз. Бірақ сол сөзді Бекжан ағаның аузынан естімеппін. Ол атақты Баукеңнің – Бауыржан Момышұлының сөзін еске алады: «Егер біреу саған өзге біреуді жамандаса, оған сенбе, ертең сені келесі біреуге барып жамандауы мүмкін», – деп. Ол өзімен театрда, тұрмыс-тірлікте қатар жүрген өзгені ешқашан ғайбаттамайды. Керісінше, театрға кеше келген інісінің өзін ірі тартып, дәріптеп жүретінін көп көрдік.
Өткен жолғы бір кездесуде: «Жалғыз қалғың келсе, ақиқатты айт» дегені бар. «Қазiр жұлымыр заманға қарай, адамдар да тым жағымпаз, жылпос болып барады, – деген-ді Бекжан аға. – Бетiңе қарап күлiп алып, көзiңдi ала бере жамандайтыны бар. Қоғамда болсын, театрдағы болсын, осындай келеңсiздiктердi көрсем, шыдай алмаймын. Көп аталмай кеткен ақын Өмiрзақ Қожамұратовтың айтқаны есіме түсiп отыр» деп, нақылға тұрарлық өлең жолдарын жатқа айта жөнелді:
«Сен бастығыңды айттың –
жағынып жалпаңдайтұғын,
Мен жастығымды айттым –
тауларды талқандайтұғын,
Бiле кет –
ақылдан адасқандардың,
ажалдан адаспайтынын.
Тақ үшiн таласқандардың –
табытқа таласпайтынын».
Өмірзақ аға да керемет айтыпты, Бекжан аға да оны ғаламат сезіммен жеткізді. Содан ойын ары қарай жалғады: «Сатқындары сатымен өрлеп, жантықтары әлi де жойылмаған елмiз. Жаңадан бiр басшы келсе, соның қолтығына оп-оңай кiрiп алады да, келесi басшы келгенде, сарт еткізіп сатып жiбередi. Осындай мiнездердi көргенде тұла-бойың түршiгедi. Қазiр байқасаңыз, құдайдан гөрi қызметi үлкендерге табыну басым, ақшаны «Алла» санайтындар көп. Әрине, ақша – керек дүние, бiрақ оның құлына айналуға болмайды».
Айтпақшы, көп айта алмай, ұзақ жасай алмай кеткен Өмірзақ марқұмды Бекжан аға арқылы таныдым. Өмірзақ Қожамұратовтың: «Батыр ақын болмаса – ақындыққа мін емес, Ақын батыр болмаса – көрген күні күн емес» деген сөзін Бекжан ағаның аузынан естідім.
Қазір ойлаймын: Бекжан аға кезінде көгілдір жәшікте өзі ойнаған данагөй Ақылбай ақсақалға айналып келе жатқан секілді. Тағы бірде оның: «Адамдардың ішінен адам іздеп жүрмін» дегені бар. Ойланып қалдым. Рас-ау, дүниеде адамдар көп, бірақ «АДАМ» деп аталатындары аз шығар.
Мен «Сыған серенадасы» (Исрайыл Сапарбай) қойылған сайын, Әкемтетрға барамын. Қазақ вальсінің каролі атанған Шәмші ағамызды көргім келеді де тұрады. Әлде Шәмшіні театрда шыңға шығарған Бекжан ағаның керемет рөліне ғашық болармын. Бұл қойылымда ең алғаш айтылатын ән – «Ана туралы жыр». Шәмші ағаның бейнесін осы драмадан таптым, оның ұлылығын өз көзіммен көргендей болдым. Себебі Бекжан ағаның жан-дүниесі арқылы дәл Шәмшіні таныдым. Осы қойылым арқылы Шәмші әлемімен таныстым. Әрбір әнінің тарихын ұқтым, ұлылығын ұғындым.
Образға еніп ойнауы өз алдына, тіпті суреттегі Шәмші мен театрдағы Шәмшінің айырмашылығы жоқ сияқты көрінеді де тұрады. Әлде ұлы адамдар ұқсас келеді деген осы ма екен?
Шәмшінің сыған таборы алдында Естай ақынның «Құсни-Қорлан» әнін орындағанда: «Не деген керемет, қазақта да ғажап әндер көп екен ғой!» деп таңырқаған сығандар Бекжанға да бас игендей болып көрінеді.
Сыгандардың қазақ еліне сапары аяқталды. Көш кететін күн. Изольда мен Шамс арасында тұтанған сезімнің де сөнер сәті. Шамс – қазаққа, Изольда – сығанға керек.
«Шамс, кетесің бе сыгандармен –
менімен?».
«Әкем қарғыс айтпай ма – елін тастап
кетті деп,
шешем қарғыс айтпай ма – жерін
тастап кетті деп,
елім қарғыс айтпай ма – елін
тастап кетті деп?!».
Осы екі ауыз диалогтан қос сезімнің құдіреті құйылады: махаббат және азаматтық парыз. Екеуі де жүректі мекен еткен. Бірі – көкке қанат сермейтін кәусәр күйге, бір басыңның аңсарын ашар сезімге жетелейді. Екіншісі – табан астыңдағы туған жерге тамыры терең кеткен перзенттік парыздың азаматтық пайымын сездіреді. Сол екіұдай сезімнің құдіретін мен Бекжан ағаның орындауындағы Шәмшінің бойынан көре белдім. Менің Бекжан ағам сол құдіретті көрсете білді.
…Бірде театрдан шығып бара жатып, жас та болса атағы біраз жерге жеткен әртіс Дулыға Ақмолданы кезіктіріп қалдым.
– Аға, Бекжан Тұрыс сіздің бағамыңызда кім? – деп төтесінен қойып қалдым.
Дулыға да дағдарып қалмады:
– Бекжан – сара жолдың иесі, өнер оның киесі! – деді салған жерден.
Мен екі бірдей ағамның бір-біріне деген құрметіне қуанып, ертеңінде гүл алып, театрға тағы да келдім. Аңсаған арманым – осындай ағаларым көп болса екен!
Ақерке ӘБДІМАНАПҚЫЗЫ