Мейрамбек БЕСБАЕВ: Өзімді кешіре алмайтын ҚАТЕЛІКТЕРІМ КӨП

«Обще­ствен­ная позиция»

(про­ект «DAT» №28 (392) от 11 авгу­ста 2017 г.

 

Серінің сыры

 

Көп қаза­ққа қоңыр дауы­сы­мен, сал­мақты сөзі­мен, серілер­ге тән бет-бей­несі­мен таны­лған Мей­рам­бек БЕСБАЕВ бас­пасөз­ге сирек сұх­бат беретін әншілер­дің біре­гейі. Бірақ жуы­қта ол «Жұлдыз-ТВ»-ның «Сен­білік серу­ен» бағ­дар­ла­ма­сы­на біраз сырын ақтарған екен. Мей­рам­бек­ке тән­ті жұрт­шы­лық сүй­ік­ті әншілерінің не айтқа­нын біле жүр­сін деп, сол сұх­бат­тың қағазға түс­кен мәтінін ықшам­дап жари­я­ла­уды жөн көрдік.

 

– Мей­рам­бек аға, Сіздің гастроль­дік сапар­ла­ры­ңыз бала кез­ден бастал­ды. Сол бір тәт­ті бал-дәу­рен бала­лық шағы­ңы­зға сая­хат жасап көріңізші…

– Біздің бала кезі­міз­де гастроль­дік сапар­лар көп бол­ды. Қазір­гі­дей тек қала­ның, аудан­ның орта­лы­ғы­на ғана емес, біз ауыл­дық жер­лер­ге көп бара­тын­быз. Ауыл­дар­да ол кез­де кон­церт тек дом­бы­ра­мен өтетін. Бір мик­ро­фон және колон­ка бол­са – сол жететін. Мәши­не­міз­ге оты­рып алып, Алтын­бек көкем еке­уміз кез кел­ген ауы­лға тоқтай­тын­быз. Елдер­де ақша жоқ, қиын-қыстау кез­де де біз гастроль­дер­ге шығып жүр­дік. Тегін кон­церт­тер қоя­тын­быз. Не бол­ма­са, кей­біре­улер «жол­да­ры­ңы­зға азық болар» деп, үйін­де­гі тауы­ғын, жұмыр­тқа­сын әке­летін. Сол уақыт­тағы көре­рмен­нің музы­каға, әсіре­се дом­бы­ра­мен шырқа­ла­тын ескі әуен­дер­ге деген сүй­іспен­шілі­гі ерекше еді. Қазір заман мүл­дем өзгеріп кет­ті. Тың­дар­ман­ның талға­мы басқа. Сон­ды­қтан да ондай гастроль­дік сапар­лар өте сирек. Кей­де сол күн­дер­ді сағынамын.

 

– Бала кез­ден бері қарай қан­ша дом­бы­ра өзгерттіңіз?

– Өкініш­ке орай, бала кез­де­гі «Бозторғай» әнін орын­даған дом­бы­ра­ның қай­да қалға­ны есім­де жоқ. Елдос деген шебер жігіт бір жыл уақы­тын бөліп, маған арнайы, кере­мет дом­бы­ра жасап бер­ді. Қазір сол дом­бы­ра­мен жүр­мін. Және үйде одан да басқа бауыр­ла­рым сый­лаған дом­бы­ра­лар бар. Кей­де оты­рып, анда-сан­да шер­тіп қалған­да, бала-шағам ерекше ықы­ласпен тың­дай­ды. Әсіре­се Кәу­сар ұйып тың­дап қала­ды. Сон­ды­қтан, үйде дом­бы­ра­ны көбірек тар­туға тыры­са­мын. Ол мен ойнаған­нан емес, біздің қаны­мы­зда дом­бы­ра­ның үні бар екенін айқын­дай­ды. Тіп­тен оры­стіл­ді қаза­ққа дей­ін оның үнін мей­ір­лене тың­дай­ты­ны рас…

Кей­де дом­бы­ра­ны күміс пен сүй­ек­тен жасап жата­ды. Бірақ ондай дом­бы­ра­лар­дың үнін мықты күй­ші бол­саң да шыға­ра алмай­сың. Өзі сұлу болға­ны­мен дауы­сы шық­пай­тын тоты­құс бар емес пе? Ол дом­бы­ра да сол сияқты бола­ды. Дом­бы­ра­ның жаса­луы аға­шы­на және шебер­ге бай­ла­ны­сты. Шын ықы­ласпен жаса­ма­са, ол сөйлемейді…

 

– Кей­де ел наза­ры­нан тыс, көп­шілік­тен демалғы­ңыз келіп, өзіңіз­бен-өзіңіз болғы­ңыз келетін кез­дер бола ма?

– Негізі жеке өз-өзің­мен қалу өнер адам­да­ры­на керек нәр­се ғой. Мен мін­дет­ті түр­де жылы­на 2–3 рет сана­то­рий­лер­де дема­ла­мын. Сол уақыт­тар­да жеке өз-өзім­мен қалып: «Жасап жатқан тір­лік­терім дұрыс па, бұрыс па? Неден қате жібер­дім?» деген секіл­ді ойлар келеді. Неме­се алға жос­пар құрып, кітап оқисың.

 

– Сіздің әндеріңізді көре­рмен жан­ның жұба­ны­шы ретін­де қабыл­дай­ды. Ән айтқан­да өзіңіз қан­дай күй­де бола­сыз? Әннің құдіретін сіз­ден артық ұғы­на­тын жан жоқ шығар?

– Өзім­ді кере­мет әнші­мін деп сана­май­мын. Менен асқан әншілер болған, бола­ды да. Өзім­ді өнер­де бағы жанған өнер­паз­бын деп біле­мін. Бірақ кәсі­би музы­кант­пын дей ала­мын. Бала кез­ден бері музы­ка­лық мек­теп­те оқы­дым. Одан кей­ін де кон­сер­ва­то­рия мен театр инсти­ту­ты­ның төңіре­гін­де жүр­дім. Өзім­ді бұл сала­да бір саты жоға­ры білім ала алдым деп ойлаймын.

Әнді шегіне жет­кі­зе білетін біз­ден де мықты әншілер бар. Кез кел­ген әншінің өз дең­гей­іне сай келетін әндер бола­ды. Және ол сол дең­гей­ден асып кете алмай­ды. Мыса­лы, той­дың төңіре­гін­де жүр­ген Асхат Тарғын және басқа сол секіл­ді әншілер­ден мен тер­ме күт­пей­мін. Халық та күт­пей­ді деп ойлай­мын. Олар­дан мұң­лы поэ­зия да күте алмай­мын. Өйт­кені ол өз дәре­же­сіне сай әнді тап­ты. Сол дең­гей­де­гі халы­қты қуан­та ала­ды, той­лар­ды жан­ды­ра ала­ды. Бірақ одан асып шыға алмай­ты­ны анық. Сол сияқты мен қан­ша жер­ден кәсі­би әнші бол­сам да, әнді өз дең­гей­ім­нен асы­ра орын­дай алмай­мын. Қай­бір әншінің дауыс дең­гей­ін «Құс­ни Қор­лан» әнін айтқы­зып, не бол­ма­са Дима­шпен салы­сты­руға бол­май­ды. Оның бағы­ты басқа, басқа­ла­ры­ның жолы бөлек.

 

– Кей­ін­гі уақыт­та Баян Мақ­сатқы­зы, Айгүл Иман­ба­е­ва секіл­ді өнер­де­гі әпке­лері­міз кітап жазу мау­сы­мын бастап кет­ті. Соңғы жаңа­лы­қтар­дан Зари­на Ома­ро­ва да өзінің ары­қтаға­ны жай­ын­да кітап жаза бастаға­нын оқып қал­дым. Өздері жай­ын­да кітап жаза­тын әйел­дер­ге қалай қарай­сыз? Кім­нің кіта­бын оқи­тын едіңіз?

– Өмір бойы әйел адам­дар­дың кіта­бын оқи алмай­тын шығар­мын. Оқы­ғым кел­мей­ді және біре­удің жеке өміріне ара­ла­су маған жарас­пай­тын қылық. Ақын әйел­дер­дің шығар­ма­шы­лы­ғы­нан Фари­за Оңғар­сы­но­ва апа­мы­здың өлең­дерін оқи­тын едім. Заман­даста­рым­ның ішкі дүни­есін біл­гім де кел­мей­ді. Кей­бір қара­көз қарын­даста­ры­мыз Дина­ра Сәт­жан, Баян Есен­та­ва сияқты болғы­ла­ры келеді. Олар жақ­сы­лы­ққа ма, әлде жаман­ды­ққа апа­ра жатыр ма – біл­мей­мін. Бірақ көп қара­көз­дері­міз соларға елік­тей­ді. Кей­біре­улер жалаңаш бей­несін көр­сетіп, оны «ұят емес» деген­ге кел­тіріп, әдеп­тен асу­да. Соны сән­ге айнал­ды­рып жатқан­да­ры кей­де қын­жы­л­та­ды. Мұн­дай адам­дар­дың кіта­бын оқы­май­мын. Оған уақы­тым­ды кетір­гім келмейді.

 

– Өткен жылы «Музарт»-тың кон­цер­тін­де бақи­лық болған кісілер­ді еске алып, зал­ды жылат­ты­ңы­здар. Ол кісілер­дің көзі тірісін­де айтқан ғиб­рат­ты әңгі­ме­лері есіңіз­де болар?

– Иә, сол бей­не­ба­янға бәрін сый­да­ра алма­сақ та, көзі­міз көр­ген біраз өнер­паз­дар­ды көр­се­те біл­дік. Шәм­ші, Нұрғи­са ата­ла­ры­мыз, кеше­гі Оразәліні алып қара­сақ, әрқай­сысы бір-бір тұлға екен. Олар іштей мәде­ни­ет­ті, руха­ни бай кісілер еді. Айтқан әрбір әңгі­ме­лері мен қал­жы­ң­да­ры да кере­мет бола­тын. Сол кісілер­ді кей­де сағы­на­мын. Сурет­терін көріп қалға­ным­да, «әтте­ген-ай, сол кез­де сені қат­ты құшақтай алмаға­ным-ай», «бір шәу­гім шай­ға шақы­руға жара­мап­пын ғой», «өз бағаң­ды бере алма­дым» деп, жүре­гім сыз ете қалады.

 

– Бақыт­тың баға­сын ертең­гі күн­ге қарап, пай­ым­дай ала­сыз ба? Ешкім­ге көр­сет­пей жана­ры­ңы­здан там­шы үзіл­ген кез­дер бол­ды ма?

– Көз жасым­ды көбі­не­се көр­сет­пе­у­ге тыры­са­мын. Бірақ жүре­гім­нің жылаған кез­дері бол­ды. Ең қым­бат адам­дар­ды жоғал­тқан сәт­тер­де, бұрын жасаған қателік­терім­ді ойлаған­да, кей­де жасым еріксіз аға­ды. Бірақ өзім­ді көп­шілік жер­де ұста­уға тырысамын.

Апам өмір­ден кет­кен­де жыла­дым. Ол кісі­мен бір­ге бала­лық шағым­ды көм­ген­дей бол­дым. Апам­ның көзі тірісін­де өзім­ді әлі де бала сезін­ген екенмін…

 

– «Сүрін­бей­тін тұяқ жоқ, жаңыл­май­тын жақ жоқ» дей­ді. Сіз кеші­ре алмай­тын қан­дай қателік бар?

– Мен кешір­мей­тін нәр­се жоқ. Сатқын­ды­қты да кеші­ре ала­мын. Біре­улер­ге іштей өкпе­лей­тін шығар­мын, бірақ біраз уақыт­тан соң, кеші­ре сала­мын. Өз-өзім­ді кеші­ре алмай­тын қателік­терім көп. Бала­лық шақта біл­ме­стік­тен туған, есей­ген­де болған, бой­дақ кез­де­гі қателік­тер бар.

 

– Ізба­сар­ла­ры­ңыз жай­ын­да айт­саңыз. «Музарт-лайф» – ерке, сіз­дер жігіт­тер­ге суық қабақ таныт­пай­тын сияқты­сыздар. Кәдім­гі­дей сері мінез, солай тәр­би­е­леп жатыр­сыздар ма, әлде қалай?

– Солай тәр­би­е­леу керек деп ойлай­мын. Өйт­кені біз өзі­міз де жас бол­дық. Жастық шақ бәрі-бір өзін көр­сетіп тұруы керек. Сон­ды­қтан біз ол жігіт­тер­ге еркін­дік бере­міз. Өйт­кені жігіт­тер­де әншілік те, сахнаға сай түр-тұлға да бар. Әрине ән таң­даған­да, өздері­мен бір­ге оты­рып талқы­лай­мыз. Деген­мен өздеріне ерік беру­ге тыры­са­мыз. Неге десеңіз, қазір­гі заман­дағы әндер мүл­дем өзгеріп кет­ті, эст­ра­да­мыз үшке бөлін­ді. Баяғы­да қаза­қтіл­ділер және оры­стіл­ділер деп екі­ге бөлі­неді деуші едік. Қазір әдеп­сіз­дер мен жалаңа­штар бір бөлек те, сахнаға жарай­тын әртістер бір бөлек. Бәрі ара­ла­сып кет­ті де «ботқа» болып жатыр.

Әншілер­ді құнан және топ бәй­ге деп бөл­мей, ештеңе шық­пай­ды. Қыды­рәлі аға­мы­з­бен ақыл­да­са келе, өнер­паз­дар­дың басын жинап көр­дік. Бірақ бәрібір де бірі­ге алмай жатыр­мыз. Бірік­пей жатып, эст­ра­да­мы­зға ештеңе істей алмай­мыз. Теле­ди­дар­дан бей­не­ба­я­нын екі күн көр­сет­пей қал­саң, қазір ұмыт қала­тын әртістер бар. Баяғы­да «талант бар да, таныс жоқ» деп айту­шы еді ғой. Осы кез­де керісін­ше «Таныс бар да, талант жоқ» әртістер басым болып кет­ті. Бар­лы­ғын сон­дай деп айтуға бол­май­ды, әрине. Мықты өнер­паз­да­ры­мыз сон­дай­лар­дан сорт­та­лып шығуы қажет.

Тұл­пар есек­пен жары­спа­уы керек. Білі­мі, не басқа­сы жоқ бала­ның Роза Рым­ба­е­ва­мен «сел­фи» жасап тұрға­нын қала­май­мын. Неме­се Мақ­пал Жүні­со­ва­мен сахна­да тай­раң­дап тұрға­нын көр­гім кел­мей­ді. «Ит жоқта, шошқа үреді» демек­ші, Талғат Теме­нов аға­мыз: «Кей­де өзіңді шошқа қора­да оты­рған сияқты сезі­несің» деп айту­шы еді. Сол сияқты қазір кім – тұл­пар, қай­сысы есек – біл­мей­сің. Сон­ды­қтан бұл мәсе­ле­мен өнер адам­да­ры өзі­міз күре­спе­сек бол­май­тын сияқты.

 

– Қалай күресеміз?

– Мыса­лы, мықты өнер­паз­дар­дың қасын­да жүре ала­ды-ау деген әншілер­ді бөлек алу керек. Содан биік тұлға­лар мен тобыр­дың кон­церт­тері бөлек-бөлек өтуі тиіс. «Өнер­ге әркім­нің бар тала­сы» демек­ші, олар­ды сахна­дан кет­сін дегенім емес. Тек эст­ра­да­мы­здың бет-пер­десі дұры­стал­са екен деп ойлай­мын. «Гәк­ку» теле­ар­на­сы­ның бір кон­цер­тіне неге шықтым екен деп өкі­не­мін. «Сіз­дер­дің әндеріңіз­ге би қой­дық» деген: ойда ештеңе жоқ шыға сал­дық. Біраз­дан соң қара­сам, арты­мы­зда билеп тұрған – жалаңаш қыздар. Бұл біз­ге жасалған қастан­дық. Және сол кон­церт­те МС Сай­лау­бек деген шықты. Өзінің не айтып тұрға­нын біл­мей­тін адам­мен бір кон­церт­те ән айт­тық. Ол сол жер­де жалғыз бізді ғана емес, бүкіл әншілер­ді өз дең­гей­іне түсірді.

Осын­дай нәр­се­лер­ге қын­жы­ла­сың. Біздің өзі­міз­де де қазір намыс жоқ. Көрін­ген жер­ге бара беретін бол­дық. Қадірі­мізді түсіріп алған сияқтымыз.

 

– Жалаңаш қыздар­дың зама­ны тағы бар…

– Олар бір­деңені қаты­рып жүр­міз деп ойлай­ды. Теле­ди­дар­дан жыл­тың етіп шыға кел­ген­де, бала-шаға­дан ұялып кете­мін. Сол екі секунд­та әлгілер бұтын көр­сетіп үлге­реді. Сырға таққан еркек­сы­мақтар тағы бар. Солар­ды дәріп­тей­тін­дер­ді қазақ эст­ра­да­сы­ның қас жау­ла­ры деп есептеймін.

 

– Музы­ка­лық арна­ны басқа­ру мүм­кін­ді­гі сіз­ге беріл­се, ең бірін­ші не нәр­се­ден ары­лар едіңіз?

– Оның тіз­гінін мен сияқты адам­дарға бер­мей­ді. Ертең­гі күні «өзі музы­кант бола тұрып, түсін­бей­ді, ұлт­шыл ол» деген сияқты әңгі­ме­лер кетуі мүм­кін. Мен шетел­дің музы­ка­ла­рын да тың­дай­мын. Бірақ мына­дай масқа­ра­лар­ды тың­дай алмай­мын. Егер ондай музы­ка­лық бағ­дар­ла­ма­лар­ды басқар­сам, бірін­ші: жалаңа­штар­ды, әдеп­сіз­дер­ді құр­та­мын. «Гәк­ку» басын­да қаза­қи болып бастап, бәрі­мізді алда­ды. «Қаза­қтар­дың бәрін жары­лқап жатыр екен» деп, бей­не­ба­я­ны­мы­зды алып кел­дік. Елді тар­тып алған соң, біз­дей­лер­ді лақты­рып таста­ды. Бір күні ол шаңы­рақ құлай­ды. Қашанға солай тұра береді дей­сіз? Оның сая­са­ты о баста сон­дай болған. Енді «Той-думан» деп, екін­шісін ашып алды. Түк мәні жоқ әндер­ді мін­дет­ті түр­де жар­ты сағат көр­се­те­ді. Ал жақ­сы дүние жасап, сәу­ке­ле, шол­пы­сын тағып апар­шы, ол бей­не­ба­ян­ды көр­сет­пей­ді. Сон­дай сая­сат­та­ры­мен көре­рмен­дер­дің миын улап біт­ті. Теле­ка­нал­дың музы­ка­лық про­дю­сері бол­сам, осы­дан бастар едім…

 

– Дуэт­тік серік­те­стеріңізді қалай таң­дай­сыз? Көңіліне қарап па, әлде әннің тарихы­на ма?

– Әнші­ге қарап шығар. Тоқтар Сері­ков, Сан­дуғаш Ста­мға­зи­е­ва – бәрі­міз бір­ге өскен­біз. Ұста­зы­мыз бір болған соң, бір әке мен шеше­ден туған­дай­мыз. Ал Жанар Айжа­но­ва­мен бір заман­да шықтық, оны бауыр­лық дуэт деп айт­са бола­ды. Ал кей­ін­гі дуэт­тер өзім айтқым кел­ген әншілер. Енді Жұба­ныш Жек­сенұ­лы­мен дуэт айтқым келеді. Мен олар­дың емес, менің тарихым­да бол­са екен деген естелік үшін дуэт айта­мын. Әйт­пе­се, олар арқы­лы көтеріліп кету, не бол­ма­са хит болу­ды ізде­мей­мін. Ал мені­мен бірі­гіп, ән айтқы­сы кел­ген­де­ге әртүр­лі себеп­пен бас тар­та­мын. Көбі­не­се сен сұраған емес, өзі сұраған дең­гей­ге жет­кен жақ­сы ғой. Кей­біре­улер ортаға біре­улер­ді салып неме­се ақша ұсы­нып жатады.

 

– Таны­мал­ды­лы­ғы­ңы­здың пай­да­сы тиген кез­дері бол­ды ма?

– Таны­мал­ды­лы­қтың пай­да­сы рахат қой! Бірақ қан­дай таны­мал­ды­лық – соған бай­ла­ны­сты. «91» тобы көше­де әшей­ін жүре ала­ды деп ойла­май­мын. Өйт­кені бес адам бол­са, оның еке­уі ондай­лар­ды ұрғы­сы келеді. Ондай таны­мал­ды­лы­қтың кере­гі жоқ маған. Таны­мал­ды­лы­ғым өзі­ме көп жер­де көмек­те­седі. Мыса­лы, ұшақта құжа­тым­ды ұмы­тып кет­кен­де, ауру­ха­на­да жатқан­да себеп бол­ды. Бәрі әуелі Алла­ның, одан соң қара дом­бы­рам­ның арқа­сы. Және өнер жолы­на алып кел­ген ұста­зда­ры­ма, Алтын­бек Қораз­ба­ев көке­ме рах­метім­ді айтамын.

– Ашық-жарқын бер­ген сұх­ба­ты­ңы­зға рахмет!

 

Сұх­бат­тың мәтінін дайындаған –

Анар ДӘУКЕН