«Общественная позиция»
(проект «DAT» №16 (287) от 23 апреля 2015 г.
Сайлау алдындағы сауға
«Қазақта «Өзен жағалағанның өзегі талмайды» деген сөз бар ғой. Бірақ біз өзен түгілі, көл жағалап жүрсек те, тақыр-таза тірліктің табалдырығында тұрмыз…» деп, «Зайсан балықшылары» өндірістік кооперативінің құрылтайшылары редакцияға хат жолдап, өздерінің әлеуметтік-экономикалық жағдайы жөніндегі ақпар ел президентінің құлағына жетсе деп тілейді.
Шығыс Қазақстан облысы Тарбағатай ауданының Тұғыл поселкесіне орналасқан біздің «Зайсан балықшылары» кооперативі құқық қорғау органдарының қысым жасауынан әбден қажыды. Ендігі жерде ел президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың тарапынан үміт болмаса, жергілікті жер басшылығынан қайыр жоқ.
Бірден ескертейік, Зайсан көлі маңын мекен еткен Тұғыл ауылының басты кәсібі – балық аулау және оның өнімдерін саудалау. Ауылда суармалы егіншілік пен бау-бақша өндірісіне су тапшы болғандықтан, мұнда күнкөрістің басқа көзі жоқ. Ауылдың маңайы тақыр дала – мал өсірудің ешбір мүмкіндігі жоқ.
Сондықтан бар үмітіміз – балық шаруашылығында болғандықтан, 2003 жылы «Зайсан балықшылары» өндірістік кооперативін құрған едік. Маусымына қарай 150-ден 300-ге дейінгі адамды жұмыспен қамти отырып, өндірістік кооператив өз күшімен балық аулау, оны сақтау, газдау және қайта өндіруге арналған зауыт және цехтар тұрғызды, кәсіпшілікке арналған заманауи құралдар мен су көліктерін сатып алды. Барлық салықтарды уақытында төлеп тұрдық: мысалы, бір ғана 2013 жылы бюджетке 45 миллион теңге құйылды.
Бірақ табысы мен өнім ауқымы мол кәсіпорын тексеруден көз ашпауда. Тек 2006 – 2012 жылдар аралығындағы ғана тексерістердің санында есеп жоқ. Ал 2014 жылы ел президенті Нұрсұлтан Әбішұлы орта және шағын бизнес субъектілерін тексеруге мораторий жариялағаны аян. Бірақ осы мезгілде, яғни 2014 жылдың 18 маусымында еш негізсіз, «құқық бұзушылық дерегі бар» деген желеумен шұғыл түрде өндірістік кооперативке тексеру жүргізіліп, мекеменің барлық құжаттары (1С бухгалтерия, ноутбук, кассалық аппарат, іс өндіру бойынша барлық құжаттар) тартып алынды. ҚР президентінің Жарлығына қарама-қайшы келетін прокуратураның бұл әрекеті мекеме жұмысына байлау болды. 2014 жылдың қазан айында әрбір өндірістік кооператив мүшелерінің үйіне, барлық нысандарға, тоңазытқыш қоймаларға түгел тінту жүргізілді. Нәтижесінде ешқандай тәртіп бұзушылық анықталған жоқ.
2014 жылдың қазан айынан бастап, біздің құжаттардың түгел, әрі ҚР-да жүк тасымалдау тәртібі бойынша заңның барлық талаптарына сай екендігіне қарамастан, жүк тиелген біздің автокөліктерді жолдарда түгелге дерлік тоқтата бастады. Әрбір осындай жағдайда біз түсініктеме жазып, бұл жүктердің заңды екендігін және біздің балық сатуға құқымыз, балық аулауға және сатуға квотамыз бар екендігін дәлелдеумен болдық.
2014 жылы 20 қарашасында Майқапшағай – Омск жолының Боғас айырығында 70 тоннадан астам көлемдегі көксерке балығы тиелген біздің үш автомашина Тарбағатай ауданы прокуратурасы тарапынан тоқтатылып, жүгіміз тартып алынды. Бұл жүктерге қатысты барлық құжаттарымыздың түгелдігіне қарамастан, ол жүгіміз «Дигам» серіктестігі аумағына түсірілді. Біз прокуратура өкілдерінен бұл серіктестік балық сапасын дұрыс сақтай алмайды деп, оны өзге фирманың базасына түсірмеуін сұрадық. Бірақ біздің өтінішіміз елеусіз қалды. Ізінше 22 қарашада прокуратураның бастамасымен өндірістік кооперативтің барлық балық пен балық өнімдерін сақтау қоймаларына қайтадан тінту жүргізілді. Ал 30 қараша күні прокурордың санкциясымен біздің үйлерімізге тінту жүргізілді, бұған дейін қазан айында да үйлерге тінту жүргізілгенін жоғарыда жаздық.
Ал 2015 жылдың қаңтар айында Шығыс Қазақстан облысының Аягөз қаласы стационарлық бекетінде тағы да барлық құжаттары талапқа сай 20 000 келі көксерке балығын тиеген автокөлік тоқтатылды. Бекеттегілер Тарбағатай ауданы прокуроры біздің автомашинаның номерін телефон арқылы хабарлап, көлікті тоқтатуды сұрағанын айтты. Содан кейін жүкті және автокөлікті бұғаулауға қажетті құжаттарсыз Аягөз қаласы әкімшілік полициясының алып жүруімен Ақсуат ауылына жеткізілді. Онда прокуратура бізді балық аулағанымыз үшін айыптап, жүкті Тұғыл ауылына түсірді және сонымен қатар үйлерімізді және қоймаларымызды тінтуді қайтадан бастады. Осы заңсыздықтың барлығы ел президентінің кәсіпкерлікті тексеруге мораторий жариялаған кезінде болғанын ескерсек, Тарбағатай ауданының прокуратурасы елбасының жарлығына пысқырып та қарамай ма деген сұрақ туады.
Иә, жарты жылдан астам уақыт бойы жалақы алмай, жұмыссыз жатқан балықшылар күнелту үшін балық аулаудан басқа амалы қалмаған еді. Бүгінде бүтін бір отбасын асырап отырған жұмысшылар үйреншікті кәсібінен айрылып, табыссыз, әбден күйзелді. Оның үстіне өндірістік кооператив мүшелеріне және олардың отбасыларына үнемі қысым көрсетіліп, қоқан-лоққы жасалады. Арада бір жыл өткен соң, ШҚО облыстық арнайы прокуратурасының бастығы Серік Баяхметов пен тергеуші Айдар Машонов кооперативтегі 17 адамның үстінен сырттай іс қозғаған екен.
Кооперативтің өндірістік лимиті және балық аулауға рұқсаты бар болса да, 17 адамға 20 тонна көксерке балығын браконьерлік жолмен ұстады деген ауыр айып таққан. Кейбір балықшылар тіпті үстерінен іс қозғалғанынан да бейхабар. Сонымен қатар балық ауламаған айларға да іс қозғалуы – орын алған қылмыстық істе күмәнді тұстар көп екендігін байқатады. Мекеменің 200 балықшысына күн-түн, демалыс демей, тергеу жүргізген прокуратура жұмысшы қауымның үрейін әбден алып бітті.
Алайда аудан прокуроры Мұхтар Жүсіповтың санкциясымен келіп тексергендер ешқашан бізге тінтуге рұқсат беретін ордер көрсеткен емес, тіпті көшірмесін де берген емес. Тәуелсіздік таңында кіндік қанымыз тамған қасиетті туған жерімізде елбасы Жарлығына құлақ аспаған прокуратураның бұл ісі өмірі еңбектен көз ашпаған қарапайым жұмысшыларды көзсіз басыну емес пе?! Ал біздің барлық дәлелдерімізді, шағымдарымызды облыс прокуроры Бағлан Тайымбетов (суретте) пен орынбасары Нұрлан Бижанов ешқашан тыңдаған емес, тіпті елемейді. Шындық іздеп, шырылдап бармаған жеріміз жоқ. Аудан, облыс әкімдеріне де көмек сұрап хат жаздық, олардан ешбір жауап жоқ. Сонда ШҚО прокуратурасы мемлекет ішіндегі мемлекет болғаны ма?
Бізге жасалған мұндай заңсыз қысымды облыс прокуратурасы «Дигам» ЖШС-нің мүддесіне орай әрекет етіп отыр деп санаймыз. Себебі барлық тұтқындалған балық Тұғыл ауылында өзге техникалық жағынан әлдеқайда жақсы қоймалардың бар болғанына қарамастан, осы фирмада сақталады.
Бүгінгі таңда өндірістік кооператив қызметкерлері заңды түрде аулаған 70 000 келі балық тоңазытқыш қоймаларда сақтаулы. Балықшылардың табан ақы, маңдай терімен ауланған бұл балықты сатуға прокуратура тыйым салуда. Орын алған осындай жағдайлардың салдарынан қазіргі кезде өндірістік кооператив 6,5 миллион теңге салықты және 12 млн. теңге жұмысшылардың жалақысын уақытында төлей алмай отыр.
Осы жағдайға байланысты біз республика президенті Нұрсұлтан Назарбаевтан көмек беруді және біздің қауіпсіздігімізді қамтамасыз етуді сұраймыз. «Зайсан балықшылары» өндірістік кооперативіне қатысты прокуратура мен ШҚО құқық қорғау органдарының қудалауына, рейдерлік жолмен ойлап табылған фактілерге қатысты республика прокуратурасы арқылы тексеріс жүргізуді өтінеміз. Өндірістік кооперативке қарсы қылмыстық іс қозғаумен, дамылсыз тексерістермен кәсіпорын жұмысын тұрақсыздандыруға тырысқан, бәсекелес фирмалардың мүддесі үшін қасақана күш көрсетіп отырған шенеуніктердің бассыздығынан құтылуға жәрдем етіңіз, құрметті президент мырза! Кәсіпкер ретінде және Қазақстан Республикасының азаматы ретінде құқықтары тапталған жандардың әділетке қол жеткізуіне ықпал етуіңізді сұраймыз.
«Зайсан балықшылары»
өндірістік кооперативі атынан:
Жәнібек Шетекбаев,
Нұрланғали Өкенов,
Серік Мешімбаев,
Өтепбай Рүстемов,
Нұрлан Қасенов,
Манатбек Қабиев,
Ләззәт Ілбекова.
ШҚО,
Тарбағатай ауданы,
Тұғыл ауылы