«Общественная позиция»
(проект «DAT» №35 (306) от 15 октября 2015 г.
Бейсенбідегі бетпе-бет
Соңғы жылдары Қазақстанда «РR-менеджер» деп аталатын мамандар қатары көбейді. Әсіресе шоу-бизнес саласындағы пиар-менеджердің «құдайы беріп тұр». Бірақ тасада тұрып, «тау қопаратын» бұл маманның қызмет-қарымынан көпшілік жұрт бейхабар. Нарық заманына сай кәсіп қуған жастарға бағдар нұсқау мақсатымен «Бейсенбідегі бетпе-бетке» осы саланың маманы Ринат Тәттібайды шақырдық.
Айта кетелік, Ринат Тәттібай кезінде «Қазақстан – Ақтау» және «Алматы» телеарналарында журналист-жүргізуші болған. «Астана» арнасында «Қайырлы таң!» бағдарламасын жүргізген.
–Ринат мырза, көпшілік жұрт біле бермейді: РR-менеджер деген кім? Бұл кім және не үшін қызмет қылатын адам?
– Жалпы, «РR-менеджер» деген белгілі бір тауар маркасын, тұтыну қызметін немесе жеке бір тұлғаны, әсіресе өнер иелерін халыққа кеңінен насихаттаушы, жаңаша тілмен айтқанда, жарнамалаушы маман. Коммуникациялық ақпарат ағыны қаулаған қазіргі заманда ол белгілі бір субъектіні тұтынушы жұртшылыққа кеңінен таныстырудың қамын күйттейді. Өзінің коммуникативті қызметін, іскерлік қабілетін жалға беретін адам. Ал менің РR-қызметім эстрада саласына, шоу-бизнеске байланысты болғандықтан, мен жекелей өнер адамдарымен жұмыс істеймін. Олардың өнердегі мүмкіндігі мен қабілет-қарымын нарық қатынастары арқылы материалдық игілікке айналдыру – мен сияқты мамандардың басты міндеті. Қысқаша айтқанда, пиар маманы деген – осы.
– Біздің елдегі ең мықты РR-менеджер деп кімді атай аласыз?
– Шыны керек, бұл тұрғыда салыстыру жасап көрмеген екем. Негізі – эстрадалық өнер саласында кімдердің аты жиі аталып, кімдердің «тасы өрге домалап» тұрса, солардың пиар-менеджерлері табысты қызмет қылып жатыр деп есептеу керек. Әрине, бұл арада белгілі бір өнер тұлғасының өзіндік табиғи мүмкіндіктері жарнамалық тұрғыда басты рөл атқаратынын ұмытпау керек. Мәселен, қаншама ғажайып маман болсаң да, есектің ақырғанын немесе өгіздің өкіргенін өнер етіп көрсету мүмкін емес екені даусыз аксиома.
– Ал Баян Есентаева қайсысына жатады: «РR»-ға ма, продюсерлікке ме?
– Баян Мақсұтқызын екі салаға да жатқызуға болады. Баян ханым өзінің жобаларын өте жақсы, әрі ұтымды жарнамалайды. Тіпті, мен айтар едім, Баян Есентаеваның тәжірибесі академиялық оқу үлгісін жастар мен студенттерге сабақ үлгісі ретінде өткізуге болады. Бүгінгі күні Баян әпкеміз осы саланың майын ішіп, жілігін шағатын дәрежеге жеткен.
– Біздегі мемлекеттік биліктің өз РR-менеджерлері бар екен. Мәселен, олар Қазақстанның жағымды имиджін жасау үшін, «Нью-Йорк таймс», «Гардиан» сияқты таблоидтар мен әлемдік телеканалдарға жарнама жасайды деген қауесет бар. Осыдан сіз қаншалықты хабардарсыз?
– Әрине, әр саланың өзіндік жарнама қызметімен айналысатын маманы болады. Тек қана өнер адамдарында ғана емес, өзін саясат саласына арнаған әр депутаттың немесе саясаткерлердің пиар-менеджерлері болғаны дұрыс. Себебі – ол адам өзінің негізгі қызметін ел-жұртқа жария етуге мүдделі. Сол арқылы халық оның не тындырып, недей ауқымды істер атқарып жүргенінен хабардар болады. Еліміздің президенті Нұрсұлтан Назарбаев та пиар-менеджерлермен имидж қалыптастыру тұрғысында жұмыс жасайды. Ал президенттің қызметі – мемлекеттік іс болғандықтан, Қазақстанды басқа елдерге жарнамалаудың әбестігі болмаса керек.
– Біздің елде қандай саясаткердің имиджі келісті жасалады деп ойлайсыз?
– Бұл орайда суырылып шығып жүрген саясаткерді байқамадым. Шамасы, біздің жоғары лауазымды саясаткерлер имидж-мейкер жалдау арқылы пиар қалыптастыру тәжірибесіне көп көңіл бөлмейтін сияқты. Дегенмен, саясаткер тұлға жаңа заман талабына сай коммуникацияны пайдалана білгені артықтық етпес еді…
– Ал, мәселен, дауысы жоқ әлдебір әншіні пиар арқылы қаншалықты керемет етіп көрсетуге болады?
– Әрине, бәрі жарнамаға және оған жұмсалатын қаражатқа байланысты. Егер қомақты қаржы болса, кез келген дауысы жоқ адамнан әнші жасауға болады. Оған қоса, танымал боламын дейтін адамның өзіңде де ынта-ықылас, бейімділік болуы тиіс. Қазір компьютерлік техниканың дамыған заманы ғой… Сол комптың көмегімен «әу» дейтін ғана халі бар адамдар әнші болып жүргенін көріп жүрген боларсыз? Мен олардың есімдерін айтпай-ақ қояйын: «әу»-ден әріге бармайтын дарынсыз әншілер жетерлік. Алайда олардың жарнамалары халыққа өтіп-ақ тұр. Оның үстіне көпшіліктің бүгінгі талғам дәрежесі де сол «әу»-ді місе тұтарлық жағдайда. Ал сауда-саттық қаулаған бұл заманның пиар-менеджерлері қомақты қаржысы бар мұндай әншісымақтарды танымал етуі – нарықтық «нақыштан» туған әрекет деп білу керек.
– Бүгінгі РR-менеджерлердің дені – кешегі журналистер. Ал негізінен мұндай кәсіпті меңгеру үшін қандай оқуды бітіру керек?
– Негізі, маркетинг саласына қатысты білім беретін оқу орынын бітірген жөн бе деймін. Бұл кәсіп көбінесе жарнама саласына қатысты болған соң, нарықтағы сұранысты зерттейтін маманның оқуы дұрыс сияқты. Алла бұйыртса, өзім де Мәскеуге оқуға барып, маркетинг-жарнама саласынан біраз ілім алсам деп жүрмін.
Ал журналистің пиар маманы болуы – ол қабілет-қарымнан туған жағдай деп білем. Қолынан келсе, оның оқасы болмас: көпшілікке сөзің өтер болса, басқа саланы неге барлап көрмеске?
– Айтпақшы, біздің елде РR-менеджерлік кәсіп саласы қаншалықты дамып жатыр? Кейбір РR-менеджерлер шетелдерге барып, тәжірибе жинақтайды екен…
– Өте қиын сұрақ. Нақты айта алмаймын. Біздің елде бұл кәсіп керемет дамып жатыр деп ойламаймын. Бірақ бірқатар оқу орындары пиар мамандарын шығарып жатыр. Бірақ олардың бәрі бүгінде қандай салада, қайда қызмет қылып жүргенін ит білсін. Дегенмен, алдағы 5-6 жылдың көлемінде пиар-менеджерлік кәсіп пісіп-жетілетініне сенімдімін.
– Ал сіздің «РR»-лығыңызда қандай өнер иелері бар?
– Ашығын айтсам, мен ешқандай өнер иелеріне ұсыныс жасаған емеспін. Ұсынысты маған олардың өздері жасайды. Бұрындары Зивара, Ақбота Керімбекова сынды әншілермен жұмыс жасағаным бар.
Бұгінгі таңда менің «РR»-лығымда «Серпер» жастар сыйлығының иегері, ҚР мәдениет қайраткері, термеші, дәстүрлі әнші Өмірқұл Айниязов бар. Ол осы күні дәстүрлі әнді эстрадалық форматта айтып жүрген талантты әртістің бірі. Өзі сәнгер әрі биші, продюсер Жадыра Сахиевамен де жұмыс жүргіземін. «Қазақтың Лепсі» атанған және көпшілікке «Ой, жеңге» әнімен танылған, дауысы кең диапазонды әнші Серікбол Сайлаубек те менің пиарлық «бағымымда» жүр. Бір-ақ сәтте «Чип-чип» әнімен елге танылған Асхат Тарғынов та менің пиарлығымды қалап алды.
– Батыстан бастау алған «қара пиар» біздің елде қолданылып жүр ме? Бұл «РR» атың шықпаса, жер өртенің кебі емес пе осы?
– Батыс демекші, маған Американың атақты әншісі Леди Гаганың пиар-менеджерлерінің жұмысы қатты ұнайды. Білесіз бе: олар халық алдында жүріп, көзге «күйік» болу үшін де жұмыс істей біледі. Естуімше, Леди Гаганың қарамағында 10-ға жуық пиар-менеджерлер қызмет жасайтын көрінеді. Олар ұйымдастыратын пиар-кампания алдағы бір жылға жоспарланады. Мысалы, желтоқсан айында Леди Гага қандай киіммен жаңа образ жасайтыны, қандай макияжбен сахнаға шығатыны көпшілікке алдын ала айтылады. Сөйтіп, көпшілікті күні бұрын таңдандырумен Леди Гагаға алдын ала тәнті етіп қояды.
Біздің өнер адамдары да ара-тұра «қара пиарды» қолданады. Ол ешкімге жасырын емес. Мәселен, бір әншіні «тонап кетті» немесе «бір әртіс екіншісін өсектеп жатыр» деген сыңайлы ақпарат тегін тарамайды. Мұның бәрі тапсырыс беруші мен пиар-менеджердің арасында келісіп жасалатын дүние. Белгілі бір кейіпкерлер өзара ақылдасып, публикаға шығатын «оқиғаның» бас-аяғын құрайды. Жалпақ сөзбен айтқанда, интригалық әңгіме ұйымдастырылады. Егер интрига болмаса, адамның жарнамасы ел аузында жүрмейді. Сондықтан «қара пиар» да жарнаманың бір түрі деп білу керек.
Осы орайда айта кетейін, кейде пиар жасаймын деп, достарыңмен ренжісіп қалатын сәттер де болады. Мәселен, «Ел аузында» телебағдарламасында жүргізуші: «Бүгінгі күні қай өнер адамына пиар керек емес?» деп сауал қойды. Мен ойланбастан: «Нұрлан Еспанов және Меруерт Түсіпбаеваға» деп жауап бердім. Расында, ойымда артық ештеңе болмады: екеуі өз пиарларын өздері жасап жүрген әншілер екені рас. Естуімше, осы сөзіме Меруерт ханым қатты ренжіп қалған сыңайлы. Егер нақ солай болса, Меруерт әпкемнен кешірім өтінуге дайынмын. Ал Нұрлан аға Еспановпен өмірде түсіністікпен аралас-құралас жүремін…
Ашығын айтқанда, өнер адамдарының арасында бәсеке жоқ деген – бос әңгіме. Бәсеке қашан да болған, бола да бермек. Бәсекесіз өнер өрлемейді.
– Естуімізше, РR-менеджердің табысы мен жетістігі сол елдің халық санына байланысты болады дейді…
– Әлбетте! Мәселен, 150 миллиондық Ресей мен одан халқы он есе кем Қазақстанды салыстырып көріңіз: егер белгілі бір әншінің дискасын 1000 адамның бірі сатып алады десек, біздің үлесіміз кенде қалары анық. Бірақ, қалай десек те, біз «барымен – базарға» үйренген елміз ғой…
– Ендеше сіздің табысыңызды былайша біліп көрелік: мініп жүрген автокөлігіңіз қандай? Қандай брендпен киініп жүрсіз? Қолыңызға таққан сағатыңыз қандай маркалы?
– Біріншіден, менде көлік те, пәтер де жоқ. Екіншіден, бренд я сән қуалап жүретін адам емеспін. Өзіме ұнайтын, ең бастысы, жарасымды киімді киемін. Ал қолыма таққан сағатым – швейцариялық марка емес, поляктың «Skagen» фирмасы.
Сұхбаттасқан –
Жансая ЕРТАЙ,
«D»
