Тазабек СӘМБЕТБАЙ: Бұл сайлау бүгінгі билік үшін СОҢҒЫ МҮМКІНДІК БОЛАДЫ

«Общественная позиция»
(проект «DAT» №10 (327) от 10 марта 2016 г.
ДАТ!
Тазабек СӘМБЕТБАЙ:
Бұл сайлау бүгінгі билік үшін
СОҢҒЫ МҮМКІНДІК БОЛАДЫ

Кезектен тыс сайлау науқанының үгітнасихат шараларын ЖСДПның жігіттері Алматы қаласының қақ ортасында, адамдар көп жүретін көшелерде өткізіп жүр. Ал осы науқанның алдыңғы легінде жүрген Жалпыұлттық социалдемократтар партиясы Алматы қалалық филиалының төрағасы, «Жастар қанатының» жетекшісі Тазабек СӘМБЕТБАЙ – партиялық тізім бойынша мәжіліс депутаттығына үміткер азамат. «ДАТ!» айдарына айтары бар деген ниетпен сайлау науқаны кезіндегі жастар белсенділігі төңірегінде Тазабекті сұхбатқа тарттық.

– Тазабек, сіз бастаған бір топ қызжігіттер Алматыда сайлауға қатысты әртүрлі тақырыпта флешмоб өткізіп жүргенін әлеуметтік желіден жиі оқимыз. Бірақ бұл шаралар ешбір телеканалдан көрсетілмейді. Оның себебі неде, әлде сіздер телеарналардан тілшілер шақырмайсыздар ма?
– Ассалаумағалейкум, құр­мет­ті «ДАТ» газетінің оқыр­мандары, ел болашағына бейжай қарамас қауым! Алдымен осылай амандасып алайын…

– Бәрекелді! Уәлейкүм!..
– Ал сұрағыңызға орай жауап берсем: біз телеарналар мен баспасөзді әрдайым назардан тыс қалдырмай, оларға шақыруларымызды леклегімен жаудырып тұрдық. Бір­ақ олар келмейді… Анығы – келтірмейді.
Парламент пен маслихаттар депутаттарын сайлау бас­талғаннан бері байқағанымыз – билік ескі әдетінен арылма­ға­нына көзіміз жетті. Олай дей­тініміз, өкінішке қарай, ел ішін­дегі телеарналар түгелдей дер­лік билік сойылын соғып жүр­генінен куә болудамыз. Аталмыш науқан басынанақ тір­келген жалғыз оппозициялық Жалпыұлттық социалдемо­кра­­тиялық партиясының ісшараларын көрсету барысында мемлекеттік бұқаралық ақ­парат құралдары тарапынан заң бұзушылық орын алуда. Конституциямыз бен Сайлау жөніндегі заң баптарының талаптарына қарамастан, сайлауалды үгітнасихат жиындарымызды теледидардан не мүл­дем бермейді, берсе де – бұрмалауы көп.

– Ол қандай бұрмалау екенін сайлаушы жұрт білер ме екен?
– Мәселен, осы күндер ара­лығында ЖСДП Алматы қа­лалық филиалы және ЖСДП «Жастар қанаты» іріліұсақты он төрт шара өткізді. Оның алтауы ғана аталмыш арналар мен баспасөз беттерінен кө­рі­ніп, оның өзінде ұтымды жақ­тары жасырылып, сүреңсіз сюжеттер негізінде беріліп жатты. Республика бюджеті арқылы салық төлеушілердің есебінен күнін көріп отырған ақпарат құралдары неге біржақты, би­лік­ке ұтымды шарттармен әре­кет етеді деген әділетті сауал осы жерде туады.

– Шынымен де, жұрт­шылықтың байқауы бойынша, тележәшіктен ЖСДП партиясын сирек көрсетеді екен. Егер көрсете қалса, залдың бос тұрған жағын түсіріп, бір бұрышта отырған шалшауқанды ғана көрсетеді. Сіздер ТВарналарда сайлауға қатысты беріліп жатқан хабарларға қатысты мониторинг жүргізіп көрдіңіздер ме?
– Ол рас, мәселен, елдің ортақ қамбасы – бюджеттен қомақты қаржы алып отырған «Хабар» арнасы жиналыстарымыз басталмай жатып, жартылай жиналған залды түсіріп алып, артынша ине шаншар жер қалмаған сәтті қиып алып тастап отырған. ЖСДП осы айтылған фактілерді негізге ала отырып, Орталық сайлау комиссиясына арнайы мәлім­деме жасады. Жалпы алғанда, осындай әділетсіздіктермен басталған сайлау додасы бас­қарушы жүйенің мүддесіне ба­ғытталып тұр. Иә, біз, оппозиция өкілдері, бұны жақсы біл­еміз. Сондықтан басымызға күл төгіп, екі қолымызды басымыздан асыра көтеріп, Алатаудан ары қарай қашатын біз емес. Өзіміздің мақсаттарымыз бен жолдауларымызды сайлау­шыларға жеткізудің балама жолдарын қолданудамыз. Олар сайлауалды бағдарламамыз көр­сетілген үгітнасихат парақ­шаларымыз бен «Социалдемократ» газетін тарату, сайлаушылармен тікелей кездесулер ұйымдастыру, сонымен қатар бүгінде үлкен маңызға ие болып отырған ғаламтор арқылы әлеуметтік желі негізінде халық пен партия арасында байланыс орнату.

– Ал сайлау науқанын әлеуметтік желі арқылы жүргізу нәтижелі болады деп ойлайсыз ба? Мәселен, онда «отыр­ған» адам соншалықты көп емес қой…
– Әлбетте, біз желіге де мониторинг жүргізіп көрдік. Со­ның нәтижесінде әлеуметтік желілерді пайдаланып отырған қазақстандықтар саны аз емес екеніне көз жеткіздік. Соңғы мәліметтер бойынша, 12 мен 54 жас аралығындағы ел аза­маттарының 70 пайызы ғалам­тор қолданушылары екен. Яғ­ни, потенциалды сайлаушы­лардың басым бөлігі – осылар. Сондықтан ЖСДП сайлауалды науқандық ісәрекеттерінің ішінде әлеуметтік желілердегі («Фейсбук», «В контакте», «Инс­таграм» тектес) жұмысы ба­сым­дыққа ие. Әр үйде бір адам желіні пайдаланушы болса, олар таратқан ақпарат отбасына тегіс жетуі тиіс деп ойлаймыз.

– Осы науқан барысында ЖСДПның «Жастар қанаты» белсенділік көрсетуде. Олар өз еріктерімен келгендер ме, жоқ әлде «ақысы төленген» жастар ма?
– Оларға ақы төлейтіндей, біздің партияның қаржылық мүмкіндігі мол емес. ЖСДПның «Жастар қанаты» 2013 жыл­дан бері саяси алаңда белсенділік таныутда. Партия­мыздың 150 мың үстіндегі мүшелерінің 25 пайызы жас­тар. «Жастар қанаты» – партия­ның құрылымы, еріктілер ода­ғы. Бұл құрылым толықтай ерік­тілік принципі негізінде құ­рылған, яғни қандай да бір қар­жыландыру көзіне ие емес. Ұйым бұл мәселеде мил­лиард­таған бюджетке ие билеуші партияның «Жас Отанына» қа­рамақайшы, оның тікелей антонимы. Сол ЖСДП «Жастар қанатының» шын патриот бел­сенділері – Әнуар Шотбай, Мә­ди Болатбек және Надежда Ми­рошниченко бүгінде жастар арасында біршама танылып қалды.

– Қоғамның қозғаушы күші жастар десек, Алматы қаласының әкімі Бауыржан Байбектің жасы да, заманы да сіздермен қарайлас. Ендеше әкімнің жастар саясаты жөніндегі қызметқарымы көңіліңізге қона ма?
– Алматы қаласы – респуб­ликамыздың ең ірі мегаполисі ғана емес, сонымен бірге эко­номикалық әрі мәдени орта­лығы. Жаңа әкім, жас әкім қала басшылығына келгеніне көп болған жоқ. Нақты бір қоры­тын­ды шығарар, межелі уақы­тында баға берерміз. Өз басым «Бола­шақ» бағдарламасының түлегі қаланың тұрғындарын бұрында­ры қалыптасып қалған «тұрғы­лықты», «келімсек» деп ала­ламай, тең өркендеуіне, әл­еу­меттік кемелденуіне жол ашса деймін. Сонымен бірге экология ахуалын түзететін баламалы көлік түрлерін енгізіп, шағын және орта кәсіпкерліктің дамуына мүмкіндік берер жобалар ен­гізсе, абзал болар еді. Ал мем­лекетіміз бен қаланың шын кесапатына айналған жаппай жем­қорлық індетімен күр­еске қала­ның барша өкілетті құ­рылым­дарын жұмылдыру шарт деп айтар едім. Көңілімнің толмағаны – Қазақ хандығының 550 жылдығы мерейтойы Алатау етегіндегі шаһарда кең ауқымда аталып өтпеді, елеусіз қалды. Бәлкім, алдағы Тәуел­сіздігі­міздің 25 жылдығы, Жел­тоқсан көтерілі­сінің 30 жыл­дығы, Ә.Бөкейха­новтың 150 жылдығы сынды мерейтойлар өз деңге­йінде аталып өтер деген үміт бар.

– Қазақстанда жастар арасындағы жұмыссыз­дық жағдайы жөнінде көңілге түйген түйткіл­деріңіз болса, газет оқырмандарымен бөліссеңіз…
– Билік өкілдерінің мәліметі бойынша, жұмыссыз жастар саны 5 пайыздың, өзінөзі жұ­мыспен қамтушылар категориясы 30 пайыздың аралығын құрайды екен. «Нұр Отан» партиясы баяндап жүрген өзінөзі жұмыспен қамтушылар шын­ды­ғына келгенде – сол нағыз жұмыссыздардың көрсеткіші. Өйткені үйінде бір тауық ұстап отырған азамат сол кате­го­рияға жатады екенміс. Бір айдың ішіндегі бір тауықтың 15 жұмыртқасы табысқа кенелтіп, өзінөзі асырап отыр екен.
ЖСДП сайлауалды бағдар­ла­масында жастар арасындағы жұмыссыздықты шешудің жолдарын ұсынды. Нақты айтсақ, олар: дайын өнім шығаратын баламалы өндірісті дамыту, шағын және орта кәсіпкерлікті өркендету, жас отбасыларды бас­панамен қамтамасыз ету секілді жобалар. Мысалы, қазіргідей мұнай өндірісінде бір жұмыс орны болса, сол мұнайға негізделген дайын өнім шығаратын химия өн­дірі­сінде он жұмыс орны артық қамтамасыз етіледі. Егер елде мұнай өңдеу орындары дамы­ған жағдайда, мыңдаған жаңа жұмыс орындарына жол ашылар еді.

– Ал «Дипломмен – ауылға» бағдарламасы жастар арасындағы жұмыссыздықты ауыздықтауға үлес қосып жатыр деп айта аласыз ба?
– «Дипломмен – ауылға» тип­тес үкімет бағдарламалары кезекті науқаншылдықтың бей­несі іспеттес. Бұл бағдарлама он жылдан артық жұмыс істеп келеді деп айтылғанмен, жас­тарымыздың жаппай ауылға қоныстанып жатқанын көрме­дік. Ауылға маман тартудан бұрын, ол жердегі бір ғана қа­ра­пайым ауыз су мәселесін шешу керек. Бұл мақсаттарға бюджеттен қыруар қаржы жұмсалғанмен, баяғы жартас – сол жартас күйінде қалып отыр. Алысқа бармайақ қоялық, Алматыдан 30 шақырым жерлерге шықсаңыз, не көресіз? Шұ­рықтесік жолдар, қаңыраған бос үйлер, лас су, тағысын та­ғылар. Бастама жақсыақ, бірақ нәтижесі қайсы? Алыс ауылға барған мамандарға көтерме ақша да демеу болмай жатқаны өкінішті. Былтыр Оңтүстік Қазақстан облысына барған дәрігерлер қызметте­рінен кететіні жөнінде мәлім­дегенін телеарналардан көр­сетті. Ауылды жерге барған мамандарды құшақ жая күтіп тұрған жұмыс орындары жоқ­тың қасы, сонымен бірге тұр­ғын үймен қамту мәселесі дұ­рыс жолға қойылмаған. Көтер­ме ақша алғаны үшін мемлекетке берешек болып, кері қай­тып, жұмыссыздардың қатары­на қосылып жатқандары қан­шама? Жергілікті жерде білім беру және денсаулық сақтау саласына мамандар жетіспейді деп дабыл қаққанымен, сол ма­мандарды қабылдаудың заң­ды тетігі жасалмаған.

– «Нұр Отанда» ұрандап, «Нұрсұлтан – Қазақ­стан!» деп жүрген жастар осы партияға өз еркімен, азаматтық сенімімен келді деп ойлайсыз ба?
– Елімізде, ресми мәлімет бойынша, 14–30 жастың ара­лығын қамтитын 5 миллионға жуық азамат бар. Ал осы аза­маттардың бес пайызы ресми түрде жұмыссыздар деп саналыпты. Тәуелсіз сарапшылар­дың мәліметіне жүгінсек, осы бес пайыз жұмыссыздың саны өзінөзі қамтитын жастарды қосқанда – 60 пайызға жетіп жығылады екен. Өзінөзі қам­тиды деп, базарда арба сүйреп, ауылда көршіқолаңның малын бағып жүргендерді, ресми мәлімет бойынша, жұмыспен қамтылғандардың қатарына қосқан билікке не айтарсыз? Сонда еліміздегі жастардың басым бөлігі жұмыссыздар әскерін құрап отыр десем, артық айтқандық болмайды.
Жастар мен студенттер арасындағы, әлеуметтік же­лілердегі ойпікірлерден бай­қағаным – «Нұр Отанның» жасанды ұрандары, көзбояу­шы­лыққа негізделген шаралары тек күлкі туғызады. Көзі ашылып келе жатқан саналы жас азаматтар билікке балама бола алатын саяси тұғырнамаларға бас бұруда. Оның ішінде ЖСДП алаңы олар үшін таптырмас мүмкіндік екеніне күмән жоқ.

– Өзіңіз де осы билік партиясы қатарына қосылсаңыз, Алматының көшесінде сарсылып, флешмоб ұйымдас­тырып, сайлауға арналған парақтарды таратып жүрмес едіңіз. «Нұр Отанның» тізіміне кіріп алып, алаңсыз шырт түкіріп жүрер едіңіз. ЖСДП партиясын таңдауыңыздың себебі қандай?
– Бұл партия менің мате­риалдық жағдайымды шешіп тастады деп айта алмаймын. Бірақ таңдауым осы – ЖСДП болды. Бұл партияның қоғам­дық жұмысына 2007 жылдан бері белсенді қызметке араласып келемін. Біздің саяси ұйым өз қағидалары мен ұстаным­дарынан бір сәт те ажыраған емес. Ресми ақпаратты ақта­рып отырған қауым ел жастары билік партиясының маңына ғана топтасқан десе, қатты қа­телеседі. Саяси алаңда «ала­бөтен» көзқарасы бар тәуелсіз жастар ЖСДП партиясының ма­ңына топтасуда. Партия қатарында мемлекетшілдігімен қатар әділеттілік жолындағы күресті ту еткен Жармахан Тұяқ­бай, Әмірбек Төгісов, Айдар Әлібаев сынды шын азамат ағалармен үзеңгілес болу – мен үшін зор құрмет!
Бұл партияда бабаларымыз өсиет еткен халық мүддесі жо­лындағы ерен еңбекті таптым! Ал «Нұр Отан» сапында болсам, жалған мансапқорлықты көз­деуге мәжбүр болар едім…

– Иә, тағы да сол әлеу­меттік желідегі ақпарат­қа көз жүгіртсек, ЖСДП партиясының қатарына өтіп жатқан жастардың легі де мол көрінеді. Бұл үрдісті саяси науқанмен ғана байланстыруға бола ма, әлде жастар­дың таңдауы барлық уақытта бірдей ме?
– Сайлаудан тыс кезеңдер­де оппозицияшыл «Жастар қа­на­ты» қызметін «Хабар» және «Қазақстан» телеарналары көрсетпесе, бұл жағдай пар­тия­ның әрекетсіз отырғанын білдірмесе керек. Партияның жастар құрылымы алғашқы күнінен бастап жастар арасында көп шаралар, зерттеулер, үгітнасихат жұмыстарын өт­кізді. Оның көбі партияның интернетсайтында орын алған. Сонымен бірге, әрине, сайлау тектес саяси науқандарда хал­ық­тың, оның ішінде жастардың қоғамдық белсенділігі артады. Ол заңды құбылыс. Жаңадан, жас мүшелермен толыққан пар­тияның алар белесі әлі алда деп ойлаймын. «Жас келсе – іске!» деген бар емес пе?!

– Сайлау науқанының соңғы он күні ғана қал­ды: Алматы сияқты үлкен мегаполис тұр­ғындарының сайлауға, саясатқа, болашаққа деген ынтасын бағамдай алдыңыздар ма?
– Өкінішке орай, алматы­лық­тардың көпшілігі билікке сенуден қалған. Біздің болжамымыз бойынша, сайлау күні олардың тек 2025 пайызы дауыс беруге келмек. Ол алдыңғы болған сайлау барысындағы әділетсіздіктер мен заңсыздық­тардан, қорытынды нәтижесінің бұрмалануынан туындаған. Бұ­рынғы Орталық сайлау коми­с­сиясының қорытындыларын ЖСДП партиясы ешуақытта мо­йындаған емес. Яғни, халық та осындай пікірде. Бұл – саяси бойкоттың бір көрінісі дер едім.

– Сайлау да уақытша өтетін саяси науқан – өтер де кетер: ал сай­лаудан кейін елде қан­дай да бір саяси өз­ге­рістер­ден үмітіңіз бар ма?
– Үміт – тек шынайы заң­дылыққа негізделген әділетті сайлау қамтамасыз етілгенде ғана туындайды. Керісінше бол­ған жағдайда еліміздің бұл терең саясиэкономикалық тығырықтан шығуы екіталай. Бәлкім, бұл сайлау билік үшін қоғамдағы тепетеңдікті сақ­тау­дың таптырмас соңғы мүмкіндігі болуы ықтимал. Бұр­малаусыз, шынайы халық таң­дауын қабылдай білу – үлкен ерлік болар еді!

– Рахмет, жеңіске же­тіңіздер деп тілейміз!
Кенже НҰРМҰХАМЕДҰЛЫ,
«D»