«Общественная позиция»
(проект «DAT» №46 (363) от 15 декабря 2016 г.
Желтоқсан-1986: ерлік – елге мұра
Асанова Ләззат Алтынайқызы – Желтоқсан көтерілісінің құрбаны. 1985 жылы Алматыда П. Чайковский атындағы музыкалық училищеге оқуға түскен. Алматыда 1986 ж. 17–18 желтоқсанда болған қазақ жастарының отаршылдық және әміршілдік жүйеге қарсы азаттық көтерілісіне белсене қатысқан. Ол Алматыдағы Жаңа алаңға алғашқы ереуілшілер қатарында «Қазақтар! Кіріптарлық құлдықта өмір сүргеніміз жетеді! Біз еліміздің тәуелсіздігін жеңіп алған кезде ғана азат бола аламыз!» деген ұранмен шықты. (Қаза тапты).
Мұхамеджанова Сәбира Есімбекқызы – Желтоқсан көтерілісінің құрбаны. 1985 жылы Шығыс Қазақстан облысы Тарбағатай ауданы Ақмектеп ауылының «Ленин жолы» сегіз жылдық мектебін үздік бітіреді. Сол жылы облыс орталығы Өскемен қаласындағы педагогикалық училищеге оқуға түседі. 1986 жылғы 17–18 желтоқсанда Алматы қаласында болған қазақ жастарының отаршылдық және әміршілдік жүйеге қарсы көтерілісін қуаттап, 22 желтоқсанда Өскемен қаласында бірге оқитын студент жастармен бірге наразылыққа шығады. Студент қыздардың бұл әрекеттері ұлтшылдық деп бағаланып, партия, кеңес, комсомол, мемлекеттік қауіпсіздік, құқық қорғау орындары тарапынан тергеу, олардан жауап алу басталады. Нәтижесінде орынсыз қорлау мен жала жабуға шыдай алмаған Сәбира Мұхамеджанова «Барлығын ұйымдастырған мен!» деп мәлімдеп, жатақхананың бесінші қабатынан секіріп, мерт болады. Сөйтіп ол Желтоқсан құрбаны батырына айналды (Сәбира туралы толығырақ «Ерте сөнген жұлдыз» мақаласынан оқыңыздар).
Сәбитова Жансая Әлкейқызы – Алматыдағы №19 жұмысшы жастар орта мектебінің оқытушысы, 5 жылға сотталды.
Салықова Нағима Асқарқызы – Алматы бас киімдер фабрикасының бухгалтері, 3 жыл.
Еспенбетова Қаншайым Мұхатқызы – «Поршень» зауытының токарі, 3 жыл 6 ай.
Махметова Айткүл Әбдірахманқызы – №1 баспахананың жұмысшысы, 2 жыл.
Әбілқайырова Гүлнар Бердіқожақызы – бас киімдер фабрикасының тігіншісі, 3 жыл.
Панинова Гүлвира Төлебайқызы – бас киімдер фабрикасының тігіншісі, 2 жыл.
Шамаева Галимат Әбенқызы – бас киімдер фабрикасының тігіншісі, 2 жыл.
Лепесбаева Гүлнар Сабырғалиқызы – бас киімдер фабрикасының тігіншісі, 2 жыл.
Рақымжанова Гүлмира Әкімжанқызы – бас киімдер фабрикасының тігіншісі, 2 жыл.
Иманбаева Қайыпхан Сұлтанқызы – «Поршень» зауытының токарі, 3 жыл.
Рамазанова Ғалия Файзуллақызы – тігінші-моторшы, 1 жыл (еңбекпен түзеу жазасы).
Мергенова Бақша – мүгедектігіне байланысты жұмыс істемеген, 3 жыл.
Әлиева Раушан – Қарағанды мемлекеттік университетінің студенті, 1 жыл.
Еркінбекова Әлия Төреханқызы – Қарағанды медицина институтының студенті, 1 жыл 6 ай.
Досанова Жанат Әбдірахманқызы – Қарағанды медицина институтының студенті, 1 жыл 6 ай.
Мусина Гүлден Қанафияқызы – Қарағанды медицина институтының студенті, 1 жыл 6 ай.
Сәрсенбекова Раиса Мырзабекқызы – бухгалтер-ревизор, 2 жыл.
Кәрімғазина Гүлжан Ғазизқызы – кооператив техникумының студенті, 1 жыл.
Серекенова Анар Жемісханқызы – Заң техникумының студенті, 1 жыл 6 ай.
Айтжанова Жанат Нәукенқызы – пединституттың студенті, 1 жыл 6 ай.
Шынықұлова Ләйлә Бекенқызы – пединституттың студенті, 1 жыл еңбекпен түзеу жазасы.
Шоқаева Ғалия Құдысқызы – жатақхана вахтері, 2 жыл.
Мусина Мәншүк Жанатқызы – Заң техникумының студенті, 1 жыл 6 ай қара жұмысқа жіберілген.
Бұдан бөлек 200-ге жуық қыз-келіншек (Асымбекова Рысты Мұрзайқызы, Елеусінова Зәуре Чкалқызы, Қадырова Гүлзина Дүйсеханқызы, Әбішева Бибізада Есетқызы, Исманғужинова Зейнаш Мадыханқызы, Сейітова Лаура Қожмұханқызы, Ішлікова Бағдагүл Ансызбайқызы, Досынбекова Гүлжами, Кубеева Гүлназ Асқарбекқызы, Мұрзатаева Ғалия Қасымқызы, Медетбаева Райгүл Сабырданқызы, Алиақпарова Жайнат Қасымқызы, Мұқанова Райхан Қимұқанқызы, Тойтаева Гүлмира Әбдікәрімқызы…) ауруханаға түскен (барлығы – 73).
Әрине, сотталған қыз-келіншектер тізімі толық емес. Өкінішке орай, Қазақстанда Желтоқсан атымен тіркелген онға жуық қоғамдық ұйымның бірде-бірінде сотталған қыз-келіншектердің толық тізімі жоқ.
«D»
БЕЛГІСІЗ ҚАЙСАР ҚЫЗ
туралы бір дерек табылды
Осы бір суретті көрген сайын «Бұл батыр қыз қазір бар ма екен?» деген ой мазалайтын. Міне, Желтоқсан көтерілісіне 30 жыл толып жатса да, көптеген суреттегі батырларымыздың есімдері әлі белгілі болған жоқ. Мысалы, мына суретті қараңызшы. Қазір желтоқсаншылар туралы жазылған кітаптар баршылық, бірақ соның бірінде осы суреттегі қайсар қыз туралы бір ауыз сөз жоқ. Жақында «Фейсбук» әлеуметтік желісінің бетінде осы сурет тағы да жарияланды.
Мен бұл суретті көре сала «Суреттегі қыз туралы бір дерек бар ма екен?» деп, әдетімше ойланып қалдым.
– Бұл – мен! – деді сол кезде Анар Рахымжанова есімді келіншек.
«Фейсбук» желісіндегілер сұрақты жаудыра жөнелді. Кейбірі сенбейтіндерін білдірді. «Суреттегі қыздың өзім екендігін мен ешкімге дәлелдеуге тырыспаймын» деді ол.
Көп сауалдарға жауап бермеді. «Қысым көрдім, кесірім құрбыма тиді» деді маған. Әлі күнге дейін неге өзі туралы айтпағанын сұрадым. «Қаскелеңде тергеуде болдым, құжаттар әлі сақтаулы шығар. Алдымнан, қырымнан суретке түсірді, ұрған жоқ. Қазір Алматыда тұрамын» деді.
Суретке таласушылар да табылар. Әзірге білгенім – осы. Қалғанын журналистер өздері зерттей жатар.
Бір кездегі азат рухтары жанышталғандықтан, 30 жыл тіс жармай келген қарапайым қаһармандарымызды танып-біліп жүргеніміз дұрыс шығар. Осыдан отыз жыл бұрын олар қазақта намыс барын, қазақ деген ел бар екенін дүние жүзіне паш етті. Империяның құлауын тездетті. Желтоқсан көтерілісі бабалар армандаған Тәуелсіздік жолындағы ірілі-ұсақты 400 көтерілістің бірі еді. Сондықтан да жұмбақ жандар есімін біліп, олардың ерлігін жариялай жүрейік. Тарихи күннің отыз жылдығы жақындап қалды. Осы күні жұмбақ жанның есімін халқы біліп, құрмет көрсетіп, төсбелгі алып жатса, көңілге жұбаныш қой. Тәуелсіздігіміз баянды болсын!
Н.Мұқанова
Abai.kz
Редакциядан: Әскери-курсанттар ұстап әкетіп бара жатқан қыздың желіде жарияланған суретіне қатысты «талас» туған соң, «бұл – менмін» деген Анар Рахымжановаға хабарластым.
– Иә, бұл – мен едім. – деді Анар ханым. – Бірақ әлеуметтік желіде «бұл – менмін» деп, басқалар талас тудырған соң, суреттегі қыздың өзім екенін дәлелдеуге тырыспадым. Бәлкім, біреулер бұл суретті өзіне ұқсатқан шығар. Сол күндері Алматы алаңында не болмады: соққыға жығылған, қансырап жатқан, шашынан сүйретілген қыздар көп болды. Әлдекім осы сурет арқылы өзін «таныған» болар. Бірақ, үстіме киген пальтом мен сол күннен бір күн бұрын ауылға – Катонқарағайға дұрысталып бару үшін шашыма салынған «химиядан» өзімді анық таныдым. Дегенмен, «Желтоқсан көтерілісінің» бір символына айналған осы сурет қазақтың қайсар қыздарының ортақ бейнесі болып жүре берсін! Менің бұған таласым жоқ.
– Анар ханым, сіз Желтоқсанға қатысушы ретінде жазаға тартылдыңыз ба?
– Жоқ. Курсанттар мені ішінде өңкей қыздар отырған бір «ПАЗ» автобусына әкеліп қамады. Кім екенін әлі күнге дейін есіме түсіре алмай жүрмін, бір қазақтың зиялысы, орта жастан асқан азаматы бізге араша түсті.
– Ал қазір «желтоқсаншы» ретінде тіркеуге тұрып, пәтер алып дегендей – жеңілдіктерін пайдаландыңыз ба?
– Жоқ. Осыны қаперге алмаппын. Мен Желтоқсан алаңында көрген қорлығымды елдің басына бірдей түскен нәубет деп ойлаймын. Оның ақысын ешкімнен, ешқашан сұраған емеспін.
–…
– Бастысы – аман болайық! Бұйыртқан Тәуелсіздігіміз елдің несібесіне айналсын!
Осындай қысқа қайырым диалогпен әңгімеміз түгесілді. Бірақ Анар ханымның: «Бұл сурет қазақтың қайсар қыздарының ортақ бейнесі болып жүре берсін» деген сөзі көкейімде қалып қойды…
Ермұрат БАПИ
