«Общественная позиция»
(проект «DAT» №5 (369) от 9 февраля 2017 г.
Уақыт уыты
Бұл жолдау бұрыңғы жолдаулардан өзгерек. Өзгерек дегенде, «өртеніп бара жатқан» түгі жоқ: мемлекет басшысы өзінің Қазақстан халқына жолдауын әдеттегідей теледидар арқылы емес, жазбаша түрде, Ақорданың ресми сайты арқылы жолдады.
Тірліктің тауқыметін сүйретіп жүрген жұртқа өкіметтің қаулы-қарар, хат-хабары не керек? Қарын тоқ, киім көк болса болғаны да. Ол жолдаудың теледидардан жолданғаны не, газет немесе интернет арқылы тарағаны не – бәрібір ғой. «Көңіл толқынын» қосып қойып, «Шалқар» радиосынан шер тарқата жолдаса да өз еркі…
Осындайда «Біздің ауылдың тезегі иісті келеді…» деп мақтануды жаны сүйетін бір ағатайымның: «Интернетке ититіп қойған, құдай-ай!» деп, күйінгенін де көрдік. Сол секілді биыл талай адам теледидарды қосарын, не қоспасын білмей дал болған шығар.
Әдетте жолдаудан кейін ұжым болып, жолдау туралы ой айтысатын, жойқын-жойқын пікірлерді көпіртетін әдет болушы еді ғой. Сол кезде президенттің жолдауды жөңкілткен «видеосын» тележәшікке қоса салатын. Ал биыл тіптен қиын боп жатыр: жазбаша нұсқаны жамырай жиылған жұртқа оқып беріп, ауыз талдыруға тура келді. Жолдауды әдетте мекеме бастығы оқымайды, әрине. Дауысы зор біреуге оқытқызады ғой. Сонда деймін де, жолдауды оқыған адам өзін елбасы рөлінде, бақытты адам сезіне ме екен, әлде құр сөзді қардай боратуға мәжбүр еткен бастығын «боқтап» тұра ма екен?..
Айтпақшы, жолдаудың Арқаның қары сияқты «борайтын» жөні де бар. Биылғы жылы тележәшіктен орын «бұйырмаған соң», ол құжаттан қадір кетіп, техникалық есептің күйін кешіп қалды. Әдетте «Хабар» мен «Егеменнің» дегенін ғана «құдай сөзі» көретін халық бұл жолдауды оқуға кететін алтын уақытын ауланың қарын күреуге жұмсағанды жөн санаған сияқты. Содан да болар, бұл жолдау Димаштың даңқын дүркіреткен қытай хабары мен «бақытына жолыққан» Баянның (Есентаева) баянынан солғын шықты. Сол «солғындықты» қақайту үшін депутаттар дүркіреп, ел-жерді аралап кетті. Елбасы «жолдап кеп» жіберді, «қалаулылар» жолға аттанды: «Соғысқа шалдар ғана аттанады» («В бой идут одни старики») деген ескі кино секілді.
Әйтеуір дәтке қуаты – бұл жолдаудың тұтастай қазақ тілінде болғаны. Әдетте басы мен аяғындағы бір қайырымы болмаса, бұрынғылары бұрқыраған орысшадан аспайтын. Жолдаудағы «қазақ тілінің басымдылығы сақталады, қазақ тілінің дамуына бұдан әрі де зор көңіл бөлінеді» деген Назарбаевтың кезекті уәдесі елім дегеннің еңсесін қаншалықты көтергенін кім білсін, әйтеуір 70 пайызын қазақ құраған ел: «Е-е-е!..» – деп, елеңдесе қалды. Өзінен сөзі ұзын орыстың тілі туралы сөйлей-сөйлей шаршаған шығар… Оның есесіне президент қазақ тілімен қатар, әлемдік технологияның тілі ретінде ағылшын тілін дамыту керектігін тілге тиек еткен екен – онысы да жөн: отыз ба, елу ме – дамыған елдер қатарына кетіп барамыз ғой…
Сонымен не керек, аулада қар күреп, қорадан боқ шығарып жүрген жұрт: «Таза қазақша болған жолдауың қайыры болсын!» – деп, қауқылдасып қалған сыңайлы…
Сонымен, жолдау жария етілді. Мемлекет басшысының биылғы жолдауы экономикалық өсім көрсеткіштерінен басталып, әдеттегідей сенуге шақырған жалынды сөздермен аяқталды. Өзі айтпақшы, Қазақстанның ендігі даму бағыты «бес басымдық бойынша» жүзеге асса игі болады екен. Бес басымдықты тәптіштеп түсіндіріп жату артықтау болар: осы күнге дейін «Хабардан» қарық болып, «Егеменнен» естіп жатқандарыңыз – сол ғана шығар онсыз да.
Енді мына қызықты қараңыз: бұған дейінгі Барактың (Обама) немесе фрау Ангеланың (Меркель) жолдауын жұртына жапыра түсіндіру науқаны өтіп жатыр деген хабарды құлағыңыз шалып па еді? Бізге, Қазақстанның азаматына, депутаттардың ел аралап, жолдауды тықпалағанынан келіп-кетер не бар? Сізге соның қажеті бар ма?
Әрине, көпшіліктің жауабы белгілі: «Жолдау, жолдау жұтылды, жолға түсіп, құтылды» деудің керін келтірері сөзсіз. Сол сөзді еститінін біле тұра, біздің депутаттардың жолдауды жұртқа жанұшыра насихаттау үшін жолға шығатыны несі? Өз ақшасына шықса – тағы игі. Жоқ, бұлар бюджеттің есебінен іссапарға шығады. Ал енді жолдаудың желеуімен бюджеттің ақшасына ел аралап, жолдауды жұртқа зорлықпен жұтылдырып, үш-төрт үй бірігіп сойған соғымның етіне ортақтасатын депутаттар бізге «даром» керек пе?
Біз бұл тұрғыда саясаттанушы Досым Сәтбаевтың пікіріне қосыламыз:
«Депутаттарды күтіп отырған халық жоқ. Мұндай сапарлардың дені әйтеуір есеп беру үшін ұйымдастырылатыны тағы белгілі. Одан да басқа іспен айналыссын. Жер дауы кезінде үндемеген, лаңкестік орын алғанда, тиісті шешім шығара алмаған, заманауи заң қабылдай алмаған олардың қалай жұмыс жасап отырғанын ел көріп отыр. Айналып келгенде, халық қалаулысы деген аты бұлар дәл осындай күрделі, өзекті мәселелер кезінде көрінуі керек. Халық арасында жүруі керек. Олардың ел басына күн туғанда ініне тығылып қалатын саясаты ешкімге керек емес».
Ия, керек емес…
Айтпақшы, газеттің тапсырмасымен осы мақаланы жазамыз дегенше, парламент мәжілісінің сот-заңнамалық комитетінің төрағасы Нұрлан Әбдібеков Қарағанды экономикалық университетінің студенттерімен кездесіп үлгеріпті. Кездесу барысында өзінің елбасысы қандай көреген екендігінен өзге, 90-жылдардағы рэкеттер мен бандиттер туралы әңгіме айтқан екен…
Осындайда жуықта Жақып Асановтың (елдің бас прокуроры) тележәшіктен төндіре айтқан сөзі еске түседі: «Маңызды мемлекеттік қызметпен айналысып жүргендей түр жасаудың не қажеті бар?».
Иә, «не қажеті бар»? Осы «түр жасаушылар» Жақып сияқты батыл сөйлеп, ақиқатты айта алатын жігіттердің «түбіне жетеді» деген қауіп те бар…
Алтай САҒИДОЛДА,
Астана