«Общественная позиция»
(проект «DAT» №37 (401) от 12 октября 2017 г.
«Жаңғыру жыры»
Осыдан бірнеше жыл бұрын көзі тірісінде жазушы Герольд Бельгер ағамыз былай депті: «Что такое Казахстан? Девятое место в мире по площади. А население – каких-то 17 миллионов. Средний мегаполис. При таком богатстве говорить об экономическом кризисе в независимой стране – глупость. Это нонсенс. Это смешно. О каком экономическом кризисе может быть речь? Значит, кризис в головах правителей. Духовной кризис, культурный кризис, какой угодно, но только не экономический. Его в Казахстане быть не должно. А между прочим, бедствуют больше всего именно казахи. Везде руководят казахи, доминируют везде казахи, но и внизу бедствуют казахи. Везде жуткое воровство. Те, кто наверху, воруют без оглядки. А внизу народ с рабской психологией. Тәуба-тәуба, шүкір-шүкір, бізде тыныштық. Мы живы, сегодня существуем, и хвала небесам. Вот это и доконает казахов».
Бұдан кейін не айтуға болады? 26 жылдан бері ұйғырдың лагманына ұқсап кеткен биліктің ертегісіне қарапайым халықтың наразылығы қара қазандай. Әлеуметтік желілерде билікке наразы топтың саны күрт артқан және олар сықпыртып жанайқайын жазып жатыр. Бақытжан Сағынтаев бастаған үкіметтің қолынан түк келмеген соң, орындарын неге босатпайды дейді көпшілік. 26 жылдан бері халықты жұмыспен қамтамассыз ететін экономикалық тетіктер қарастырылмаған, елімізде дені дұрыс жұмыс істейтін бірде-бір завод не фабрика салынған жоқ. Халыққа өз күніңді өзің көр дегеннен әрі аспады. Министрлер БАҚ-тарда кеуде соғып, айқайлағандарымен, қалың бұқара халықтың ортасына келіп, жергілікті жерлердегі жағдайды өз көздерімен көрмейді әрі көргісі келмейді.
Яғни, елдің әлеуметтік-тұрмыстық деңгейінің қандай екенінен бейхабар. 26 жылдан бері парламент депутаттары немесе сенаторы шалғайдағы ауылдарға барып, тым болмаса «әй, тірімісіңдер?» деп сұрамаған. Біздің республикамыздың Маңғыстаудың бір ауылына «бәленбай» бір депутат немесе көп мақтайтын ассамблея мүшелері келіп кетіпті дегенді естігеміз жоқ! Олар әрі кетсе, аудан орталығына келіп, мәдениет үйіне арнайы жиналған тұрақты көрермендерге жолығып, ән-күйін тыңдап, етін жеп, қымызын ішіп, «бәрі өте жақсы» деп кекірене сөйлеп, тайып тұрады.
Жуырда парламент депутаты, генерал-майор Абай Тасболатов ағамызды көріп қалып: «Ассалаумағалайкум, Әбеке, қалыңыз қалай? – десем, ол кісі: «Елбасының арқасында», – деп жауап берді. Қазіргі заманның генералы, баяғы заманның батыры, арыстандай айбатты, жолбарыстай қайратты болмас па еді?! Ащы болса да шындық, біз оларға қарағанда жалтақпыз, көп орыстанып кеттік. Жалпы, бодандықта көп болған ел жалтақ, тайғақ, көнгіш болатынын итальяндық ғұлама Никколо Макиавелли айтып кеткен. Біздің арамызда ондайлар толып жүр. Ұлан-ғайыр Қазақстанның ішінде атқарылып жатқан болмашы істердің бәрін (тауық күрке салып берсе де) президент Назарбаевтың атымен байланыстырып жатады. Бұл президентті мақтау емес, қайта оның атақ-абыройына нұқсан келтіру деп түсінген абзал.
Парламенттің экс-депутаты Камал Бұрханов мырза: «Бізде бір жылда жоғары оқу орындарынан халықаралық қатынастар факультетін бітірген 5000 түлек диплом алып шығады. Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі ең көп дегенде 10 түлектерді жұмысқа ала алады. Ал қалған 4990 түлектеріміз қайда барып жатқаны бір Аллаға аян», – деді. Бұған парламент депутаты Меруерт Қазбекованың «У нас без отката ничего не решается» деген сөзін қосыңыз.
Қаңырап қалған ауылдардан тым-тырақай көшіп кетушілердің бір-бірімен ағайындық, туыстық арақатынастары бырт-бырт үзілуде. Ауылдардан жүздеп, мыңдап жел қуалаған қаңбақтай, басы ауған жаққа қаңғырып, әсіресе жастар қалаларға келіп орыстанып жатқанымен ешкімнің шаруасы жоқ. Парламент депутаты В. Божконың сол қазақ жастарының қалаларға келуіне үзілді-кесілді қарсы екенін айтып қалды, соған әлеуметтік желілерде қарсы пікірлер қарша борады. Осылай туған халқының мұң-мұқтажын түсінбейтін, ана тілін ұқпайтындарды депутат қылып сайлайтын әлемдегі жалғыз ел – біздің Қазақстан.
Қазақ халқына тән асыл киелі де қасиетті ұғым-түсініктен жұрдай болдық. Әйтпесе біздің елде ғана әке ұлымен, шеше қызымен орысша сөйлесетіні ешкімге жасырын емес, керісінше, соны мәртебе санайды. Иіліп сәлем салатын келін таппайсың. Баяғыдай «үлкенге құрмет, кішіге ізет» деген ұғымдар далада қалды. Сәбиді бөлейтін бесіктер мал қорада ілініп тұр, танысын не танымасын, үйіне келген адамға «нан ауыз ти» дейтін келіндер мен қыз-келіншектер жоқтың қасы. «Әлди-әлди, бөпешім» деудің орнына «баю-баю» дейтін болды. Атасының тері сіңген омырауын иіскеп жатып ұйықтап кететін немере қалмады. Оның үстіне ауыл мектептері бірінен соң бірі жабылуда. Өйткені ауыл халқы жапа-тармағай қалаға кету етек алған. Ауылда жұмыс істегенмен, жалақы көрмегелі қай заман.
Телеарнадан нешетүрлі ток-шоуларда қайдағы-жайдағы отбасылық кикілжіңдерді насихаттайтын болды. Сайқымазақ әртістер Тұрсынбек Қабатов пен Нұрлан Қоянбаевтарды шығарып қояды. Олар аузына келгенін айтқанына парықсыз көрермен екі езуі құлағында күліп отырғаны. Одан қала берді «Айта берсін», «Жұлдыздар жарқырайды» деген бағдарламаларын көрсең, ұяттан жарылып өлесің. Баян Есентаева, Жанар Дұғалова, Қайрат Нұртас, Төреғали Төрәлінің не жегенін, не кигенін айтып ұялтады. Осылай бара беретін болса, қазақ халқы өзін-өзі телеарна арқылы-ақ әлем картасынан жойып тынады.
Биыл Қарағанды облысын су басқанда да, Ақтөбе облысындағы ақбөкендер, Оңтүстік Қазақстан облысында белгісіз аурудан малдар, Жамбыл облысында сиырлар жаппай қырылғанда да, жергілікті әкім-қаралар қарапайым халықты айыптады. «Жығылғанға – жұдырық» демекші, оның үстіне теңгенің құнсыздануымен қоса, жанармайдың қымбаттауы бұқараның қабырғасын қайыстырып барады.
Жұмамұрат Шәмші,
тарих ғылымдарының кандидаты