- Қоғамда кезектен тыс президенттік сайлауға қатысты пікір көп. Сондай пікірдің бірін белгілі қоғам және мемлекет қайраткері Ғалымжан Жақиянов «Азаттық» радиосына баян еткен екен. Танымал журналист Қасым Аманжол жүргізген сол видео-сұхбатты газеттік нұсқада ықшамдап жариялап отырмыз.
– Жалпы, сізді қоғамға қалай таныстырған жөн: саясаткер дейін бе, кәсіпкер дейін бе, әлде бұрынғы қызметтеріңіз бойынша – бұрынғы әкім дейік пе, қалай айтайық?
– Сұрағыңыз орынды. Расында, саясаткер деген адам сайысқа қатысып, билік үшін таласады деген мағынада айтылады ғой. Бірақ қазіргі жағдайда Қазақстанда саясаткер бар ма, билікке таласатындай мүмкіндік бар ма? Енді саясаткер деп өзімді атай алмаймын, рас, бизнесім бар, кәсіпкер деп айтқан дұрыс шығар.
– Бүгінгі әңгімеміз кәсіп пен бизнестен гөрі, қазіргі қоғамды алаңдатқан тақырыптар төңірегінде болмақ, сондықтан алғашқы сауалым: кезектен тыс /президенттік/ сайлау жарияланды, осы жайында ойыңыз қандай және қаншалықты әділетті сайлау, бұл сайлаудың белгіленуі қаншалықты заңды және сіз мұны қалай бағалайсыз?
– Бір сөзбен айтқанда, мұны сайлау деп айтуға ауыз бармайды. Сайлау дегеніміз тек қана жексенбі күні /дауыс беруге/ келіп, бюллетеньді тастай салу емес. Сайлау – ол дайындық, мүмкіндік, халыққа, үміткерге мүмкіндік беру, сайлау ісін жүргізу, одан кейін оған бақылау қою, содан кейін ғана сол болған сайлаудың нәтижесін, халықтың таңдауын қорғау.
Негізінде сайлауда таңдау болуы керек. Ал мына сайлау асығыс болған дүние. Менің есіме бір салыстырма жағдай келіп отыр. Жуықта ғана Ресейде, Москвада шешім қабылдап, «ДНР» мен «ЛНР» деп аталатын жақта асығыс референдум болды, мына сайлау да сол сияқты. Ананы псевдореферендум десе, мынау да псевдосайлау болайын деп тұр. Сырт көзбен, демократиялық көзбен айтқанда, мұны сайлау қатарына жатқызуға болмайды. Бұл президент әкімшілігінің, Тоқаевтың өздеріне керекті жасаған бір саяси қимылы ғана. Бірақ сайлау емес.
– Ал мұндай әрекетке Тоқаев және оның айналасы неліктен барып отыр? Олар әділетті Қазақстан, жаңа Қазақстан құрамыз деп уәде береді, екінші жағынан кешегі Назарбаев кезіндегідей, неліктен жөппелдемеде, аяқ астынан сайлау өткізіп жатыр? Тоқаевқа бұл не үшін керек?
– Билікте қалу үшін /керек/. Асығыс сайлау деп отырғаным: мынау дүние жүзінде қантөгіс, соғыс болып жатыр, ал енді мұның арты қалай болатынын ешкім білмейді. Соңында Путин жеңіліп жатса, онда авторитарлық дүние Москвадан бастап, бұрынғы Совет Одағы республикаларындағы авторитарлық билік бірден және бәрі құриды деген сөз. Соның алдын алып, ертерек сайлаудан өтіп, қайтадан таққа шығып, президент болып алмақшы, оны айтпаса да – мақсаты белгілі.
– Дегенмен бірінші фактор – сырттың әсері, соғыс болып жатуы себеп болды дейсіз бе?
– Есіңізде болар, /алғашында/ парламенттік сайлау деген сөз шықты ғой. Ал оның алдында, қаңтардан бері қарай Тоқаев мырзаның өзі Қазақстанда саяси, демократиялық бірнеше өзгерістер жүргіземіз деп әдемі уәделерін айтқан. Соған бола референдум өткізді. Бірақ референдум болғанда, оның реформаға еш байланысы жоқ, Назарбаев пен Тоқаевтың күресі деп айтсақ болады.
Ал енді сол кездегі айтқан уәденің бәрі /жайына/ қалды. Менің ойымша, сол кезде парламент сайлауын өткізіп, одан кейін парламент деген халық өкілі ғой, депутаттар отырып, талқылап, Конституциямызды талдап, заңдарымызды шығарып, Қазақстан қай жолмен жүруі керек, болашағы қандай болады деп, осы мәселелерді шешіп барып, президенттік сайлау өткізсе – бір жөн. Қазіргі жағдайдағы президенттік тақ – бұрынғы сол Назарбаевтың тағы. Сол қалпында өзгермей қалды. Тоқаев Назарбаевтың қалап кеткен жүйесін, сайлау машинасын пайдаланып, «сайлау» деп өткізбекші. Сол бұрынғы сайлауға арналған заң, сол отырған әкімдер, халықтың 99 пайызы бұрынғы жүйенің санасымен ойлап, оянбай тұрғанда сайлау өткізіп алмақшы. Мақсат – сол.
– Яғни, таққа отыруды 7 жылға ұзартып, сайлау өткізіп алу – бұл Тоқаевтың өзіне керек пе, әлде айналасына керек пе?
– Қалай болғанда да, жауапкершілік Тоқаевтың мойнында. Айналасындағыларды өзі таңдайды, өзі тағайындайды.
– Ал бұл сайлаудың бұрынғы Назарбаев кезіндегі сайлаудан айырмашылығы бар ма?
– Назарбаев кезіндегі 30 жылда әртүрлі болды. 90-жылдары – бір Назарбаев, 90-жылдардың ортасында – екінші Назарбаев, ал 2000 жылдан бастап Назарбаев сол авторитарлық жүйемен нақты сайлау өткізген жоқ.
– 90-жылғы сайлауларды сіз көрдіңіз ғой, ол кезде облысты басқарып жүрдіңіз. Ол сайлауларда әділдіктің нышаны болды ма?
– Толыққанды демократия болды деп айта алмаймын. Дауыс санау жағынан қиғаштық көп болған жоқ. Және бүгінгіден айырмашылығы – ол кезде де қудалады, алайда «сен неге шығасың», «неге үміткер боласың» деп түрмеге жапқан жоқ, үстінен іс қозғаған жоқ. Қазіргі сайлаудың ең басты айырмашылығы – /нақты/ үміткердің саны азайды.
Назарбаевтан қалған сайлау машинасы деп тұрғанымыз: сіз 5 жыл чиновник болуыңыз керек, 15 жыл Қазақстанда тұруыңыз керек, жасыңыз 40 жастан асқан болуы керек. Сонда қарасаңыз, қазақтың 99 пайызы президентке үміткер ретінде бұл сайлауға түсе алмайды. Ал енді қатысам дегендердің өздері жан-жақтан соққы көріп жатыр. 90-жылдардан айырмашылығы – қазір үміткерлердің кім болатынын билік шешеді. Кезінде Назарбаев өзіне тиімді етіп шығарған заңын /бүгін/ Тоқаев пайдаланып отыр.
– Ғалымжан мырза, бұл сайлауға сіз де қатыса алмайсыз, /бірақ/ сізде 5 жылдық мемлекеттік қызмет бар ғой, солай ма?
– Мен ол жағын есептегім де келмейді. Мынадай сайлауға мен ғана емес, басқа адамдар да қатыса алмайды. Мысалы, білімі, тәжірибесі бар, қабілетті, ел басқаратын азаматтар бар, олар да қатыса алмайды. Менде бәрі жақсы, қазақ тілім бар екен деу – ол сайлауға жатпайды. Мүмкіндік бәріне тең берілуі керек, бұл – әңгіменің бірінші жағы.
Екінші жағы, авторитарлық жүйе деп жұмсартып айтқанымен, бұл – патшаның тағы. Сонда кешегі Желтоқсаннан биылғы Қаңтарға дейінгі патшаның тағына таласасың ба деген сұрақ туады. Оған қазір кім барады? Өйткені барады да, үшінші президент болып, бұрынғы қаланып кеткен жүйені қайта жалғастырады. Сондықтан қазіргі саяси жүйені өзгерту керек деген пікір қоғамда көп айтылып жатыр.
– Ғалымжан мырза, «ҚДТ – ДВК» қозғалысы сіздің өміріңіздегі, саяси карьераңыздағы, тіпті адами өміріңіздегі ең үлкен бір өзгеріс, бетбұрыс әкелген сәттер ғой. Осы оқиғадан соң сіз қатты қудалауға түстіңіз, қамалдыңыз. Сол кезең қалай өтті, сізді шыңдады ма, әлде өкініш бар ма? Қалай бағалайсыз?
— Бірден айтарым, ешқандай өкініш жоқ. Өйткені айтқан, жариялаған мақсатымызға жете алмасақ та, /қоғамға/ қозғаушы ой салып, өзіміздің әрекетімізбен /үлгі/ көрсеттік. Заман, уақыт қиын болды, оны айта берсең, уақыт жетпес. Бірақ оның бәрі айтуға тұрарлық, керек нәрсе. Өйткені саясатқа бардың ба, ондай қудалау жәйттерінің бәріне даяр болуың керек. Біз қай мемлекеттен, қай империяның қалдығынан шыққанымызды ұмытпауымыз керек.
– Сіз 30 жастан жаңа асқан кезіңізде облыс басқардыңыз да, облыс басшысы ретінде билікте болдыңыз, 40-қа жетер-жетпесте қамауға түстіңіз, одан бірден құлдырау сәті өз өміріңізде қандай із қалдырды? Қатты қателесіп, мынадан шалыс кеттім деген күйзеліс болды ма?
– Қателестім деген… /болмады/. Тек басқаша істесем, басқа жол, басқа әдіс-амал тапсақ, жөн болар еді дегендей ой болды, әрине. Бірақ өкініш деген болмады.
Ал енді /қудалауға/ дайын болдыңыз ба дегенде, оны тіпті /алдын ала/ біліп те отырдым. Осы оқиға болғаннан кейін бір айдан соң Нұрсұлтан Назарбаев Сара Алпысқызы екеуі мені – зайыбым Қарлығаш екеумізді бір жағынан қонақ қылып, бір жағынан сөйлесейік деп, үйіне шақырды, бірнеше сағат сөйлестік. Содан кейін әңгіменің нәтижесі ойлағандай болмаған соң, шығарып салып тұрып, Назарбаев маған емес, Қарлығашқа айтты: «Мен Ғалымжанға ескерттім, сенің көзіңше /тағы/ ескертіп тұрмын – қиын болады», – деді.
– Сол қиын болады деген сөздің астарын түсініп, қандай системада жүргеніңізді сездіңіз ғой?
– Сезуін – сездім, бірақ арты бұлай боларын білдім деп айта алмаймын…
– Сіз түрмеде отырып, Нұрсұлтан Назарбаевтан кешірім сұрамадыңыз.
– Жоқ!
– Жалпы сізге сұрау жөнінде ұсыныс болды ма?
– Қазақстанның «КНБ»-сы сонымен айналысты ғой. Сол кездегі «КНБ»-ның төрағасы Дүтбаевтан бастап, колонияға келіп, қағаз жазыңыз, кешірім сұраңыз дегендей үгіт болды… Дүтбаевпен бұрын Павлодарда бірге қызметтес болғанбыз. Сондықтан тіке сұрадым: «Сіз кімнің атынан сөйлеп отырсыз?» деп. «Мен Нұрсұтан Әбішұлының атынан сөйлеп отырмын», – деді ол. Мен оған: «Мен қазір бәрінен айырылдым, еркіндігімнен, дүние-мүлкімнен айырылдым, бірақ менде қалғаны – «Ғалымжан Жақиянов» деген атым ғана, одан айырылғым келмейді, сондықтан кешірім жазбаймын да, айтпаймын да!» – дедім…
– Одан кейін сіз де саясаттан шеттедіңіз. Енді қазір Қаңтардан кейін қайтадан саяси пікірлеріңізді ашық айта бастадыңыз. Сіз 15 жылдай саясат сахнасына шықпай кеттіңіз ғой, қайтадан кетіп қалмайсыз ба? Қуғын-сүргін дегендей бір әрекеттер болса, мүлдем қоғам ісіне араласпай кетпейсіз бе?
– Мен өз шама-шарқыма қарай қоғамдық істерге араласып, пікір айтып, өзімнің азаматтық позициямды білдіріп жүрмін.
– Ал саясатпен белсенді түрде араласу ойыңызда бар ма?
– Саясатпен белсенді түрде араласқан жоқпын. Аралассам, не істеймін деген /ой/ – бөлек әңгіме. Ол уақыттың еншісінде. Мен Алматыға кеше ғана келдім, әлі әріптестерді көріп, халықпен сөйлесіп үлгірген жоқпын…
– Қазір кезектен тыс сайлауға байланысты оппозициялық күштер демократиялық коалиция құрды. Олар топтасып, өз ортасынан кандидат шығаруға әрекеттеніп те жатыр. Немесе петиция жазып, мына сайлау заңын өзгерту керек деген талап қойды да. Бірақ оны тыңдап жатқан билік жоқ. Дәл қазіргі сәттегі оппозицияның немесе оппозициялық көзқарастағы, көңіл-күйдегі азаматтардың немесе қоғам ішінде билікке сын көзбен қарайтын азаматтардың әрекеттеріне қандай баға бересіз? Олардың әрекеттері қаншалықты әсерлі? Сондай бір эффект беретін әрекетпен айналысып жүр ме, әлде бұрынғы қателіктерді қайталап жатыр ма?
– Бұл жерде қандай әрекет болсын, қоғамның қозғалысы үшін керек. Ал оның сәттілігі қандай болады? Ол – екінші әңгіме…
Өзіңіз қалай ойлайсыз, сайлауға екі айдан да аз уақыт беріп отыр. Сол екі айдың ішінде шенеуніктер ғана сайлауға қатыса алады, халықтың 99 пайызы қатыса алмайтындай жағдайда кімді /үміткерлікке/ шығаруға болады деп ойлайсыз? Өзіне сенімді, дені дұрыс, сау адам осыған үлгере ме?
– Сонда уақыт жетпейді деп тағы да отырамыз ба?
– Әрекет жасау керек деп ойлаймын. Әрекет болғанда, осындай науқанды пайдаланып, халыққа үгіт-насихат жұмысын жүргізіп, сана-сезімін оятып дегендей, ол керек нәрсе. Қоғамға жетіспей тұрғаны да осы – жалпы азаматтық «оян, қазақ!». Халықтың /саяси/ сауатын ашу жетіспей тұр. Саяси науқан болғаннан кейін, оған халықтың көбі көңіл бөледі, байқайды, сол жағынан айтқанда, /сайлауға/ қатысу керек.
Ал енді қатысқанның өзі, мысалы, сайлауды қолдамасақ, оны қай түрде жеткізуіміз керек? Бәрін сызып тастауымыз керек пе? Жоқ болмаса, бюллетеньге жазып кетуіміз керек пе? Әртүрлі әдіс-амалдары бар. Енді оны ақылдасу керек, қайсы нәтижелі болады, соны бағамдау керек.
– Ал қазір биліктің осы сайлауда ұсынып отырған ерекшелігі – ол бір рет сайланатын 7 жылдық президенттік мерзім деген өзгеріс. Конституцияға сондай өзгеріс енгізіп тастадық. Жалпы осыны билік бір адам ұзақ уақыт билей алмайтындай мүмкіндік жасаймыз деп жатыр. Бұл қаншалықты рас және 7 жылдық бір реттік мерзім деген қаншалықты демократиялық талаптарға сай?
– Назарбаевтың аузынан осындай сөздерді көп естігенбіз. Ал тағы да сенейік. Өзгермейді дегенді де талай көргенбіз. Мен бір мысал келтірейін. Осыдан үш жыл бұрын Тоқаевтың өзі парламенттің ішінде қол шапалақтатып, Астананың атауын «Нұр-Сұлтан» қылып өзгертіп, енді өзгермейді деген. Ал міне, уақыт келді, соңғы 5 айдың ішінде Астананың атын ғана өзгертпей, оның үрім-бұтағының соңына түсіп, қудалау жасап жатыр. Сонда оның қай сөзіне сенуге болады? Елдің сенімі азайып барады, бір-екі жыл өткен соң, тағы не өзгеретініне кімнің көзі жетеді?
Бірақ бір үмітіміз Украинадағы соғыстың нәтижесіне тікелей байланысы болады. Украина бүгінгі күні өзінің ғана тәуелсіздігін қорғап жатқан жоқ, ол біздің де тәуелсіздігімізді қорғауда. Біз үшін де соғысып жатыр. Соны білуіміз керек…
– Ал Тоқаев осы үш жылдан астам уақытта қандай да бір нақты нәтижеге жете алды ма? Оның жеңісі неде?
– Әзірше жеңісті мен көріп отырған жоқпын. Назарбаевқа қарсы әрекеті, мүмкін, жеңіс шығар. Екеуі бақталас болып келді ғой. Біреуі «елбасы» болса, екіншісі президент болып. Оны да көрдік біз.
– Ал Назарбаевтың отбасына немесе айналасындағы ірі олигархтарға қатысты Тоқаевтың әрекетіне қандай баға берер едіңіз?
– Олигархтар – олар саудагер адамдар ғой. Кеше олар Назарбаевтың адамдары еді, бүгін енді Тоқаевтың айналасындағылар болып шыға келді.
– Назарбаевтың отбасы – Дариға Назарбаева, Болат Назарбаев, Құлыбаев бар?
– Олигарх деген тек олар ғана емес қой. Соның ішінде Назарбаевтың отбасы бар, олар бірнеше адам, /Тоқаев/ олармен күрес жүргізіп жатыр. Бірақ мен бір нәрсені ескерер едім: мысалы, халықтың бәрі мәз болып, Сатыбалдыны ұстапты, тағы біреуді соттапты деп жатыр. Бұл /жауапқа тартылуы тиістілердің/ бір проценті ғана. Негізгісі, көлденең жатқан нәрсенің фундаменті – экономика ғой.
Ал экономиканы айтатын болсақ, бұл жерде Тоқаевта бір айтарлықтай өзгеріс, экономикалық реформаға қадам жоқ. «Самұрық-Қазына» бүкіл елдің қазынасын астына басып, сол қалпында қалды. Ал қарапайым халықтың жағдайын айтатын болсақ, өздеріңіз көріп отырсыздар – баға шарықтап кетті. Мен сізге айтайын, біраз уақыт болды, Қазақстанда болған жоқпын, алдыңғы келгенмен салыстырсам, қарапайым қалың халықтың жүдегені көрініп тұр. Көзге ұрып тұр.
Жанар-жағармайдың бағасын алар болсақ, басқасын айтпағанда, монопольды жүйенің ішіндегі жылудың, судың, тоқтың бағасы тағы да өседі деген сөз бар. Бұл – халықты қанау және күйзелтетін жәйт. Экономика деп осыны айтамыз ғой: халықтың әл-ауқаты қалай? Жағдайы мүшкіл, оның шындығын айту керек.
– Халықтың жағдайын жақсарту мына Тоқаев бастаған биліктің қолынан келе ме?
– Ол кісі үкіметке тапсырмасын беріп қойды. Бірақ ол тапсырманы орындап жатқан үкімет пен министрлер бар ма? Бұл айналып келіп, саяси жүйеге тіреледі. Өйткені тапсырманы орындайтын, істейтін үкіметтің жағдайы жоқ. Ақша жоқ емес, монополияға қарсы күресті деген сөз – мынау олигархтармен қарсы күресу деген сөз. Экономиканың басы осында тұр. Ол өзгерген жоқ, сол қалпында қалды.
– Ол сіздер айтып жүрген парламенттік билік келген, халықтың мандатын алған жағдайда, сол парламент жасақтап шығаратын үкімет болған жағдайда жүзеге асады дейсіз ғой?
– Әрине, сол жағдайда. Нақты халық атынан сайланған депутаттар болған кезде, әрине. Қазіргі депутаттарды айтып тұрғам жоқ, оны парламент деп айтуға да келмейді. Өзгерген жағдайда, иә, бірден жақсы болып кетпесе де, бара-бара, «Көш жүре түзеледі» дегендей, дұрыс жолға түседі.
– Ал ондай үмітке негіз бар ма? Тоқаев соңғы жолдауында осы жолы бірінші – президент сайлауын өткіземіз, одан кейін көктемде парламент сайлауын өткіземіз, парламент сайлауы 30 пайыз өзін-өзі ұсыну арқылы болады, сонымен халықтың өкілдерін парламентке әкелеміз, одан кейін үкіметті жаңартамыз, одан кейін жақсы өмір сүреміз дегендей уәделерді үйіп-төкті. Осындай уәделерге сенуге бола ма? Әлде ол үшін басқаша бір жолын ұсыну керек пе? Қоғамдағы экономикалық әл-ахуалды жақсарту үшін, мынадай реформалар жасау керек деген ұсыныстар бар ма?
– Бізге нарық экономикасына сай келетіндей саяси жүйе қажет. Ал біздің саяси жүйе авторитарлық болса, онда экономика қалай жүреді? Тоқаевтың өзі адамдарды бөліп-бөліп алады да, олигархтар биліктің вертикалінің астында бәрі бірқалыпты отыра береді. Ол ешқашан өзгермейді. Экономикамыз, өзіңіз байқасаңыз, қазіргі күнде де, соңғы 20 жылдың ішінде де үкіметтің барлық бітіретіні – жақсы бағдарламалар жазып, оны халыққа көрсетеді, содан кейін Ұлттық қордан ақшаны алып алады да: «Міне, жақсарамыз!» деп, атойлап жүреді. Арасында ЭКСПО өткізіп қояды, сонымен бар шаруа бітеді, үкіметтің істейтіні – сол.
– Сіз осыған ұқсас ойды 9 ай бұрын, Қаңтар оқиғасынан кейін, 8 қаңтар күні «Азаттыққа» берген сұхбатыңызда Қаңтарды «халықтың көтерілісі» деп айтқан екенсіз. Тоқаевтың айналасы Қаңтар оқиғасын «қастандық», «террористер», «билікке таласқан топ», «бұрынғы реваншистер, «20 мың бандиттер» деп, нешетүрлі сылтаулармен түсіндіргісі келеді. Бірақ қоғам ішінен бірнеше азамат, соның ішінде өзіңіз де бар, бұл – халықтың көтерілісі деген баға беріп жатыр. Халық көтерілген кезде ең бірінші мәселе – әлеуметтік ахуал, кедейшілік, қиыншылық, болашақтан үмітті үзу, /Қаңтар/ сол себептен болғандығын айтып өттіңіз. Осы қаңтар оқиғасына байланысты сізге қоятын бірнеше сұрағым бар. Тоқаевтың әйгілі мәлімдемесі есімізде: «Ескертусіз оқ ата бер» деген. Бұл бұйрықтың тарихи бағасы қалай болады деп ойлайсыз? Болашақ тарих осындай өз халқына оқ атуы, ашық бұйырған басшының ертеңгі тарихи бағасы қандай болады?
– Ел басқарған адам мұндай бұйрық беріп жатса, тарихта берілетін баға біреу ғана: бұл «қанды оқиға», «қанды президент», «қанды басшы» болды деп береді. Әлгінде сайлау неге асығыс өтуде деген сұрақтың бір жауабы – осы. Күні бүгінге дейін Қаңтар оқиғасына байланысты не тергеудің, не соттың жөнімен өткізілгені туралы бір ашық хабар, бір мәлімет алып көрген жоқпыз. Ақиқат түбінде бәрібір шығады. Назарбаевтың кезінде болған қантөгістер, соның ішінде Алтынбек пен Заманбектің қазасы бар, бұл түбінде ашылады. Тарихтың бағасы сол.
– Бізге тағы бір сұрақ келіпті: Ғалымжан мырза Семейде әкім болған кезіңізде «Қаражыраны» /көмір кені/ жекешелендіріп алды, Өскемендегі автошаруашылықты иемденді дейді. Менің білуімше, соттаған кезде мүлкіңіз тәркіленді. Қазіргі кәсібіңіз туралы айта аласыз ба? Қазір Ғалымжан Жақиянов немен айналысады? Осы сұрақтар азаматтарды көп толғандырып жатса керек. Соңғы 15 жылда немен айналыстыңыз?
– «Өскемендегі автошаруашылықты» білмейді екенмін, ал «Қаражыраға» қатысты жауап берейін. Ол жекешелендірілген жоқ, үкіметтің иелігінде болмаған мүлік. Ол бұрынғы Семейдің ядролық полигоны жерінде, 90-жылдары барып, Әкежан Қажыгелдин ағамыз екеуміз бастаған жеке бизнес болатын. Тың жерден бастадық. Өзіміз геологтарды шақырып, зерттеп, өзіміз көмір шығарып, өзіміз бастаған жұмыс. Кейін мұны Назарбаевтың әулеті бізден тартып алып қойды.
Ал қазіргі кәсібім – тау-кен саласында, Моңғолия мемлекетінде.
– «Тартып алды» дедіңіз. Сіз Назарбаевты кешірдіңіз бе? Сіздің нағыз жастық шағыңыз, қылшылдаған 40 жасыңыз, елге қызмет етсем деп құлшынып отырған кезіңіз еді…
– Кешірім үшін, адам ең бірінші кешірім сұрауы керек қой. Жарайды, менен емес, Назарбаев халық алдына шығып, Қаңтар оқиғасынан бері кешірім сұрап көрді ме?
– Ол кісіні жеке танисыз ғой. Жалпы, өмірде кешірім сұрай алатын адам ба?
– Сұрай алатын шығар… Тым болмаса, «ғафу етіңіз, байқамай былай істедім» дегендей болсын айтады ғой. Бірақ ол кісі соңғы 20 жылдың ішінде өзін бір ұлы патша ретінде сезінгеннен кейін, төмендегілерді қайтсін? Кешірім сұрап, бас иетіндей жағдай бар ма?.. Ол кешірім сұрап көрген жоқ, сондықтан оған қандай кешірім болуы мүмкін?
– Ғалеке, сіз Назарбаевтың қылышынан қан тамып, әбден құдіретті болып тұрған шағында оған қарсы тұрдыңыз. Кейіннен, қазір Назарбаевтың басынан бағы тайып, Тоқаевтың дәуірі жүріп тұрған кезде Назарбаевты жамандап, сынап шыққан адамдар жөнінде пікіріңіз қандай?
– Әрине, ондайлар көп қой. Елдің бәрі қалай болып жатқанын көріп отырған шығар, оны алысқа бармай-ақ, Астанамыздың атын өзгерткеннен байқап тұрсыз ғой. Кеше ду қол шапалақпен «Нұр-Сұлтан» атын беріп еді, бүгін қалай болғанын білесіз. Сол бір ғана көрініс бәрін айғақтап тұр ғой.
– Ал Тоқаев, Назарбаевтар кейінгі уақытта сізбен бір кездесуге ықылас танытқан жоқ па? Кездесуге шақырса, барар ма едіңіз?
– Жоқ, ондай ықылас болмады… Ал кездесуде не жөнінде әңгіме болушы еді, қалай ойлайсыз? Жөн, әншейін кездесуге бармас едім. Бұл енді Назарбаев, Тоқаев болсын, басқа лауазымдағылар болсын – қолдарында билік тұрған адамдар. Ақыл-кеңес ретінде нақты мәселемен шақырса, әрине, кездесуге болады.
Сұхбаттың газеттік мәтінін дайындаған –
Алма ЖАҚСЫЛЫҚҚЫЗЫ,
«D»
