- Қарашада өтетін президенттік сайлауға өз кандидатурасын биліктің ықпалынан тыс ұсынған нағыз тәуелсіз үміткер – «Алаш» тарихи зерттеу институтының президенті, техника ғылымдарының кандидаты Хайролла Ғабжәлелов еді. Бірақ қолданыстағы сайлау туралы заңнаманың қитұрқы талабы бойынша, Орталық сайлау комиссиясы (ОСК) «Қазақстан территориясында тумаған» деген желеумен танымал ұлтшыл қайраткер, белгілі бизнесмен-меценатты сайлау додасынан қағып тастады.
Осы қиямпұрыс жағдайға байланысты Хайролла мырзаға жолығып, газет оқырмандарына мән-жайды айтып беруді сұраған едік. «Алғашында ОСК бес күннің ішінде ресми жауап береміз деген еді. Енді ол жауапты қарашаның 11-інде беретін болыпты» деп, биліктің әпербақан әрекетіне наразылық білдірген «алашшыл» азамат төмендегі түсінік-пайымын газет бетінде жариялауды ұсынды.
Ескерте кетейік, заң бойынша үміткерлерді түбегейлі тіркеу 20 қазанға дейін аяқталады. Ал саяси науқан түгесілер тұста – 11 қарашада ОСК қандай жауап бермекші? Бұл – ешбір заңның шеңберінде көрсетілмеген өрескел жағдай болмақ. Қысқасы, Хайролла Мағауияұлының наразы пікір-пайымы төмендегідей болды.
Алдағы асығыс-үсігіс сайлауды билік жым-жылас өткере ала ма, жоқ әлде жасанды науқан барысынан ши шыға ма – бұл қоғамның қабылдауына қатысты жағдай болмақ. Егер қазақстандық қоғам биліктің кезекті қойылымына қарсылық танытса – сайлауды қоғамдық талапқа сәйкес өткере алмайтын сияқты.
«Ұшайын деген бүркітті артынан түртіп үркітті» дегендей, қарсылығы түтеп тұрған халықтың наразылығы үстіне ОСК өз қолымен май құйғандай болды. 30 жыл бойы қитұрқы сайлаудың нешетүрін өткеріп келген ОСК бұл жолы да солай ылдым-жылдым өткереміз деген сенімде болса керек.
Бірақ 46 жылдан бері Қазақстанда – Алматы қаласында тұратын, мемлекетке, оның тәуелсіздігіне біраз еңбегім сіңген мен елге келген қалың оралмандардың, қарапайым халықтың атынан сайлауға шығып отырсам да, «Қазақстанның азаматы емессің, Қазақстанда 24 жыл тұрмағансың» деп өтірік айтуы – ешқандай ақиқатқа сыймайтын жағдай болды. Бұл – өз Отанына оралған қандастарымызға «сіздердің сайлауға түсуге ешқандай құқықтарың жоқ» деп кемсітуді білдіреді.
Біздер алдын ала Конституциямен және Сайлау туралы заңмен әбден танысып, мүмкіндіктің бәрін талдағанбыз. «Жаңа Қазақстан» құрамыз деп жатыр екен, кәне, көрейік не істер екен деп, сайлауға құжаттарымызды әдейі тапсырған едік. Президент Тоқаев дипломат ретінде қаншама шетелдерде жүрді, Европада жұмыс істеді, ең болмаса, элементарлық демократияны білетін шығар деген үміт болды. Өкінішке қарай, олай болмады.
Егер оралман қандастарымыздың сайлауға түсетін құқығы болмаса, онда сайлауға барудың не қажеті бар? Ендеше елде ештеңе өзгермегенін, бәрі өтірік, бәрі көзбояушылық, жалған екенін, отыз жылдан бері халықты алдап келе жатқан биліктің әлі де алдампаздықпен сайлау өткізбек пиғылына тағы да көз жетеді. Қазір билік үлкен қателік жасауда. Қаңтардан кейін қоғамның өзгергенімен, халықтың ояна бастағанымен жұмысы жоқ. Халықтың саяси белсенділігінің артқанын есепке алмай, наразы қоғаммен санасқысы келмей отыр. Өткен референдумда Алматыда биліктің ойы іске аспағанын, енді сайлауды бақылаушылар көптеген ірі қалаларды қолдарына алып жатқанымен жұмыстары жоқ секілді.
Қазір ОСК-нің маған қайтаратын арнайы жауабын күтіп отырмыз. Сайлауды бақылаушы европалық ұйымдар да қалыптасқан мән-жайды сұрап жатыр.
Қазір мемлекетіміз өте қиын жағдайда тұр. 30 жыл бойы елде ауыз толытырып айтарлық бір өндіріс орнын ашпай, тек ел экономикасын талан-таражға түсіріп келген, ал келесі келген басшыларымыздың ел басқаруға мүлдем қабілеті кемшін екені белгілі болды. Барған сайын жағдайы төмендеп бара жатқан дағдарыстағы мемлекетті дереу қолға алып, жағдайды тез түзетпесе, ертең бәрінен айырылып қаламыз ба деген қауіп бар.
Егер бүгінгі билік мынандай жалған сайлау арқылы тағы да жеті жылға сайланатын болса, жеті жылдың ішінде Қазақстаннан түк қалмайтыны белгілі. Бүгінгі кандидаттардың да ішінен іскер, терең ойлы біреуді көріп тұрған жоқпын. Себебі бұлар – депутат болғандар, әртүрлі партиялардың мүшелері және осы жүйеде әр жерде қызмет істеген адамдар. Ал бұл жүйенің жағдайын білесіздер, сондықтан бұдан сайлауға шыққан адамдар бір үлкен өзгеріс жасайды деу қиын. Әртүрлі жерде елеусіз жүрген, бірақ ауыз толтырып, «мен мынаны істедім» деген бір іліп алар істері жоқ.
Осылардың бәрін жанжақты салыстыра келіп, көп ойланып, жағдайды сараптап, талай-талай жоспарлар жасап, артық айтсам кешірерсіздер, мемлекетті қиындықтан алып шығатыныма көзім жетіп, нартәуекел деп, жекелеген азаматтардың сайлауға түс деген ұсыныстарын қабылдадым. Түсінген адамдар – түсінер, өресі жетпегендер күлкі етер, мен бәріне дайынмын.
Ел басқарамын деген адамда идея, іскерлік болуы керек. Мінезді болуы қажет. Бірақ бір мінезбен де ештеңе істей алмайсың. Ақылсыз, қайтпайтын тік мінезбен де мемлекетті құлатып алуы мүмкін, мінез деген икемді болуы керек. Сыртқы саясатымызды еппен, өте нәзік жүргізе отырып, ішкі саясатымызды қатаң жүргізуіміз керек. Себебі біздің ең қатерлі қауіпті жауымыз ішімізде отыр. Солармен күресіп, жеңіп алсақ, сырттан жау ала алмайтыны белгілі.
Шындықты айту керек, мен мына жүйеде мемлекеттік қызметте істеген жоқпын, істегім келмеді де. Себебі мен біреудің айдауына көнбейтін, өз ойым бар, әділдікті талап ететін еркін адаммын. Қарапайым халықтың арасында жүрмін, барлық проблемаларды, оны қалай шешуді білемін. Қаншама мол табыс тапсам да, дүниеге қызыққан адам емеспін.
Менің үлкен масштабта, әлемдік деңгейде ойлайтын қабілетім бар. 1992 жылдың басында жұрт бизнеспен айналысып жатқанда, өз бастамаммен барып, тәуелсіз теңгені жасауды ұйымдастырып, оны тез арада шығарып, Қазақстанның тәуелсіз қаржы-валюта саласын қалыптастыруға атсалыстым.
Ұлттық патриотизмді қалай көтеру керек деп, алдымен Исламтану институтын ашып, өз қаражатыма екі мешіт салып, құранды соңғы түсініктемелермен аударып, кітап етіп шығарттым. Кейіннен бір ғана дін патриотизмді көтере алмайтынын түсіндім. Патриотизмді тек тарих қана көтеретінін біліп, өз қаражатыма «Алаш тарихи зерттеу орталығын» аштым. 40 том ғылыми кітап шығардым, тағы да қатталған 45 кітап, «КНБ»-нің архивінен алынған 25 кітап бүкіл Қазақстан территориясына таратылуға дайын тұр. Одан басқа «Алаш» тарихи ғылыми-этникалық журналынының бас редакторымын.
2014 жылы Путин Қазақстанда мемлекеттік болмады деген кезде мені Нью-Йоркте Біріккен Ұлттар Ұйымының штаб-пәтерінде өткен Қазақстанның 23 жылдығы салтанатына шақырған. Сонда мемлекетіміздің даму сатысын сонау Алтын адамнан бастап, Сақ, Ғұн дәуірлері, Түрік қағанаты, Алтын Орда, кейін Қазақ хандығынан бүгінгі тәуелсіз Қазақстанға дейінгі кезеңдерді карталарымен және көрме жасап, баяндама жасадым. Парижде ЮНЕСКО-ның штаб-пәтерінде «Қазақ хандығына 550 жыл» тақырыбында конференция ұйымдастырдым. Тізе берсек, бұндай істелген шаралар көп. Басқа жұрт билікпен келісіп, тендерлер алып, қарынның құлы болып жатқан кезде біздер өз қаражатымызбен ұлттық патриотизмді көтереміз деп, далаңдап шауып жүрдік.
Қазақстанда соңғы санақ бойынша 19 млн адам бар дейді. Менің оған күмәнім бар. Себебі жастардың бәрі шетелдерге тарап кетуде. Менің бір танысым 2005 жылы айтқан: бір Ванкуверде 2 мыңдай қазақстандық бар деп. Қазір білімді, білікті жастар Батыс мемлекеттеріне тарап кетті. Егер елде қалған халық шамамен 14–15 млн айналасында десек, бұл бір үлкен қаланың тұрғынан әлдеқайда аз. Мысалы, бір Токиода 37 млн халық тұрса, басқа Мумбай, Дели мен Стамбулдың өзінде 15–20 миллионның маңында халық тұрады екен.
Ал Қазақстан халқы осы ұлан-байтақ жерге жайылып орналасқандықтан, тек екі үлкен қаласы болмаса, қалғандары ауылдарда өз шаруашылықтарымен өз күндерін өздері көріп жатыр. Осынша байлықпен аз ғана халықты асырай алмай, тентіретіп жіберген басшымызды қалай ұлт көсемі, «лидер» деп, оның атына көшелер беріп, аэропорттың, бас қаламыздың атын беріп жалпақтадық?!
Мен өткен тарихымызға қарап отырып, таң қаламын, Құдайға шүкір, алашордашылардың арқасында осынша жерге ие болып, мемлекет болып қалдық. Ал Кеңес өкіметі құлағанда, мемлекетті дамытудың орнына жерлерімізді саудаға салып, оңды-солды таратып, өндірісімізді, ауыл шаруашылығын құрттық.
Сол кездері ел басқаруға қабілеті бар қанша адамдар болды, солар қайда? Қазір ешкім қалмады. Егер мен осы сайлауға түсіп, президенттікке жетсем, Қазақстанды қалай көтеруге арналған өзімнің жоспарларым бар еді. Ең алдымен шетелдерде қуғында жүрген оппозиция өкілдерінің бәрін елге қайтарып, түрмедегі саяси тұтқындарды босатып, іске жұмылдыру керек.
Егер бүгінгі сайлауда биліктің өкілі президенттікке өтетін болса, тек кері кеткеннен басқа не болуы мүмкін?!
