Бурахан ДАҚАНОВ,«Тәуекел» ұйымының жетекшісі:
– Бурахан мырза, «Күн артынан күн туар, бір күн дамыл еткізбес. Ой артынан ой қуар, желге мінсең жеткізбес» деп данышпан Абай айтқандай, тағы бір жыл тарих жылнамасына жазылды. Біз қанша жерден түркі, мұсылман халықтары үшін Жаңа жыл наурызда кіреді десек те, дүниежүзілік қоғамдастықтың ортақ ұстанымдарынан шет қала алмаймыз.
Халықаралық күнтізбе бойынша ХХІ ғасырдың алғашқы ширегін қорытындылайтын жаңа – 2025 жыл басталды. Республика президенті Қасым-Жомарт Тоқаев ұлт газеті – «Ана тіліне» көлемді сұхбат беріп, өткен жылдың нәтижелерін қорытындылады, алда атқарылатын міндеттерді айқындады. Қарапайым азамат ретінде сіздің пікіріңіз қалай? Өткен жыл несімен есте қалды, тағы қандай істер атқарылуы керек еді? Егер атқарылмаса, оған не кедергі болды деп ойлайсыз?
– Иә, мен Президентіміздің бұл сұхбатын толық оқып шықтым. Экономика, демократия, қоғамдық даму, мемлекетіміздің болашағы туралы, тағы басқа да қазіргі болып жатқан саяси жағдайлар жайында біраз дүниелер айтылған екен.
Менің ойымша, 2024 жылы біраз нәрсе болды. Жалпы, болатын нәрсе қай кезде де болады, есімізде тек біз сол кезде қалай әрекет еттік, жағымсыз жағдайлардың салдарымен қалай күрестік – сол ғана қалады. Мысалы, былтыр болған алапат су тасқыны көптеген мемлекеттік құрылымдар мен мекемелердің мұндай ауқымды апаттарға дайын еместігін көрсетті. Бірақ шама-шарқымыз келгенше ел болып, мемлекет болып, үкімет болып, әйтеуір қиындықты еңсердік. Қалай десек те, бұл апат Қазақстан халқының бірлігін, қиын кезде жұмылған жұдырықтай ерекше біріге алатынын көрсетті.
Біздің Солтүстік Қазақстан облысын да су басты, сол кезде мен басқа жақтардан, оңтүстік өңірлерден қаншама еріктілер, қаншама жігіттер келіп, тасқыннан зардап шеккен халыққа шын пейілдерімен көмектескенін өз көзіммен көрдім. Түркістан, Қызылорда, Алматы жақтағы көптеген ағайын үлкен жүк көліктерін жалдап, азық-түлік, киім-кешек, дәрі-дәрмек – бәрін жіберді. Мен өзім де 5–6 КамАЗ-дың келуіне себепкер болдым, жүкті де өзім түсірдім.
Ал үкіметке келсек, Петропавл маңында бір-екі үлкен елді мекенді, қаланың өзінде кейбір шағын аудандарды су басып кетті, соның орнына бір жаңа ықшам аудан салып берді. Қысқасы, қолынан келгенше Үкімет те, халық та біршама жақсы жұмыс істеді.
2024 жыл тағы несімен есте қалды дегенде, мен Дүниежүзілік көшпенділер ойынын айтар едім. Шыны керек, осы ойын қазақ халқының тарихын, әдет-ғұрып, салт-дәстүрін, этнос ретіндегі ұлттық ерекшеліктерімізді бүкіл әлемнің тануына үлкен септігін тигізді деп ойлаймын. Бұл біздің қандай мемлекет екенімізді, қайдан шыққанымыз, өзіміздің ұлттық ойындарымыз, идеологиямыз, мәдениетіміз болғаны жайында бүкіл әлем халықтарына керемет бір месседж бере алды, өзімізді таныттық деп ойлаймын.
Айта берсек, көптеген оқиғалар орын алды, соның бірі Талғарда болған қайғылы жағдай. Келешекте Құдай ондай қасіреттерден аулақ қылғай! 2025 жыл еліміз үшін, ұлтымыз, мемлекетіміз, Отанымыз үшін жақсы мүмкіндіктер жылы болады деп сенемін.
– Президент өз сұхбатында Талғар қаласында орын алған қылмыстық оқиғаға байланысты айта келіп: «Қазақ халқы шетелден келген отандастарын «қандасым» деп, құшақ жая қарсы алды. Тарихи Отанына оралғандар Қазақстанның заңдарына қатаң бағынып, қоғамдық тәртіпті сақтап, заңсыз әрекеттерден аулақ болуы керек. Олар бұрын өздері тұрған елде биліктің талабын сақтап, ондай әрекет жасаған жоқ қой?!» – деп, құдды біздің елімізде қоғамдық тәртіпті тек сырттан көшіп келген қандастарымыз ғана бұзып, заңсыз әрекеттерді де солар жасап жатқандай айтып қалды. Бұл 2011 жылы Маңғыстауда мұнайшылар жеті ай бойы ереуілдеп жатқан кезде бұрынғы президент жағдайды реттеп қайтуды тапсырған Тимур Құлыбаевтың «Бәрі оралмандар екен» деп, қолды бір сілтеп қайтқанындай және бүкіл қандастардың, сонымен бірге дұрыс ойлайтын барлық отандастарымыздың көңілін қалдыратындай жағдай болды. Анығын айтсақ, 16 жасында шейіт кеткен Шерзат – Қазақстанда туып-өскен жеткіншек. Оның ата-анасы КСРО тарамай тұрғанда-ақ көшіп келген. Бір сөзбен айтсақ, билік бұрын да қанша жерден көші-қон саясатын жүргізді десек те, қандастарымыздың көбірек келгенін қалаған жоқ. Бүгін де солай сияқты. Сіз көші-қонмен, соның ішінде солтүстікті қазақтандырумен айналысып жүрген азаматсыз. Бұған не дейсіз?
– Президент Талғардағы қайғылы оқиға, Шерзат мәселесі жайлы айта келе, одан кейін қандастарды тілге тиек етіп, заңсыз әрекеттер, заң бұзушылық деген сөз тіркестерін бірге қолданғаны өте өрескел қателік деп түсінемін. Шыны керек, қарапайым халықтың арасында жалпы шеттен келген азаматтарды шеттету, бөлу деген сияқты бірен-саран әңгіме болғанымен, бірақ мынадай үлкен мемлекеттік билік деңгейінде Президенттің аузынан айтылатын сөз емес еді бұл!
Көші-қон мәселесі, соның ішінде қазақтарды солтүстікке көптеп қоныстандыруды насихаттап, осы жақтағы қандастармен аралас-құралас жүргендіктен, олар туралы қалыптасқан біраз ой-пікірлерім бар. Менің ойымша, дәл қазіргі ұлттық идеологияның әлсіздігінен өзге тілмен ауырып, созылмалы сырқатқа шалдыққан Қазақстан халқына, қазақ қоғамына осы қандастарымыз дер кезінде егілген екпе тәрізді. Мен өзім солай түсінемін. Өйткені шетелде тұратын қазақтар – кеңестік езгіні көрмеген, арқасына кеңес үкіметінің қамшысы тимеген, орыс тілін білмейтін, қысқасы орыстың идеологиясымен ауырмаған жандар. Сол бауырларымыз дәл қазір елге ауадай қажет! Біз осыны терең түсінуіміз керек.
Негізі бізде мынадай: солтүстікке көшіп келген бауырларға, қандастарға көмек берейік, қиналып келген оларға көмек керек деген сияқты қасаң пікір қалыптасып қалған. Шынтуайтқа келгенде, мен көп жерде айтып жүремін, керісінше, олар бізге көмекке келіп жатыр. Солтүстік Қазақстан облысында қиындықтар өте көп, орыс тілінің дәурені жүріп тұр, оны өздеріңіз жақсы біліп отырсыздар, дәл осындай жағдайда қандастар бізге ауадай қажет. Оларға – біз мұқтажбыз. Біле білген адам дәл қазіргі геосаяси жағдайда елімізде болып жатқан басқа да дүниелерді саралап, біліп отырған түйсігі бар азаматтар бұл мәселені жетік түсінеді деп ойлаймын. Әйтпесе біздің қоғамда шеттен келген ағайындар туралы: олар заманында қашып кеткен, ашаршылық кезінде кетіп қалған деген сияқты небір өсек айтатын, оларды бөліп-жаратындар адамдар бар. Сол адамдар сәл-пәл ізденіп, білісетін болса, ойлары өзгерер еді. Мысалы, Қытайдағы қандастар біздің бұрынғы ата қонысымыздан көшіп келіп жатыр. Сол сияқты Өзбекстан, Қарақалпақстаннан, тіпті мына Ресейдің Орынбор, Астрахань облыстарынан келіп жатқан қазақтар да – баяғыдан біздің ата-бабаларымыз қоныстанған аймақтардан келіп жатқан ағайындар.
Тағы бір айтарым – халықтың арасында: ойбай, олар оралмандар деген сияқты түсінікпен қарайтындар да кездеседі. Енді осындай қарапайым, ауылда жүрген азаматтардың пікірін осылайша үлкен биліктің, мемлекеттің деңгейінде айту маған өте қатты тиді, шыны керек. Мен сияқты қаншама адамның көңіліне қаяу түскенін Құдай білсін!
«Аңдамай сөйлеген ауырмай өледі» дейді халық даналығы. Сондықтан болашақта қандастар жайды ой айтқанда, сөз тіркестерін қолданғанда, сәл-пәл ойланып, басқаша айту керек дер едім. Мәселен, Шерзаттың әкесі Қаржаубай елден кетем деген әңгіме айтқан кезде мен әлеуметтік желілерге өз ойымды жаздым. Дәл қазіргі уақытта Қаржаубайдың мәселесін бүкіл әлем қазақтары бақылап отыр. Мен өзім де «Ватсаптағы» Дүние жүзі қазақтары қауымдастығы және басқа да чаттарда отырамын. Оларда Өзбекстан, Түркия, Монғолия қазақтары, қысқасы, біраз жердің қазақтары бар. Солардың бәрі жіті қадағалап, тексеріп отыр. Сондықтан Шерзаттың қайғылы қазасына байланысты тергеу, сот аса бір әділеттілікпен өтуі керек. Егер кішкене бір әділетсіздік орын алса, ол көшке қатты әсер етеді деп ойлаймын. Сол себепті Президент тарапынан, билік тарапынан осы қылмыстық іске қатты назар аударылып, кінәлілердің бәрі заң негізінде әділетті жазасын алуы тиіс!
– Көші-қонның қазіргі жағдайы көңіліңізден шыға ма? Жалпы, алыс-жақын шетелдерде тұратын 7 миллиондай қандасымызды Жер бетіндегі жалғыз да ортақ Отанымызға мейлінше көбірек оралту үшін не істеу керек? Өйткені, меніңше, Жаңа Қазақстанды құруға олар да өз үлестерін қосуы тиіс!
– Шетелдегі ағайынның Атажұртқа көшіп-қоныстануына келсек, негізі көш ақырындап болса да жүріп жатыр. Өзбекстаннан келетін ағайындар көп жағдайда оңтүстікті мекендейді. Қытайдан келген қандастардың көбі Жетісуда, Түркменстаннан келетіндер Маңғыстауда тұрақтап жатыр. Бірақ солтүстік өңірлерге көшіп келіп жатқандар салыстырмалы түрде аз. Ол бір жағынан климаттық ерекшеліктерге, басқа да жағдайларға байланысты болуы мүмкін.
Бір қызық жағдай болды, Қытайдан үш ағамыз келіп, Қазақстанға көшіп келсек, қандай жағдайлар жасалады, жер бере ала ма деген сияқты сұрақтар қойды. Олар 1,5 млрд халықтың ішінде отырып, мал баққан, қыста – қыстауы, жазда – жайлауы, күзде – күзеуі, көктемде – көктеуі болып, төрт түлікті түлеткен азаматтар екен. Соларды Қазақстанға шақырып, әлемде жер көлемі бойынша тоғызыншы орында тұратын елде «жер жоқ!» деп қарсы алдық.
Меніңше, Атамекенге көшіп келгісі келетін азаматтарды осы Солтүстік Қазақстанға қарай бағыттап, оларға жер беру жүйесін бір ретке келтіру керек. Өйткені Қытайдағы, Өзбекстандағы, Монғолиядағы қандастарымыздың көбі жер, мал шаруашылығына өте бейім. Сонымен бірге олардың арасында басқа да мықты мамандар, мұғалімдер, әйгілі спортшылар, табысты кәсіпкерлер де бар. Қазіргі кезде мемлекеттік қызметте де шеттен келген қазақ ағайындардың бірен-саран өкілдері отыр.
Осы жағдайлардың бәрін ескере отырып, шеттен келген қазақтар Қазақ мемлекетінің, жаңа қазақи мәдениеттің, ұлттық экономиканың дамуына өз үлестерін қосып жатыр деп есептеймін. Сондай-ақ шеттен келген қандастардың үлкен әлеуметтік топ, саяси күш екенін біздің билік те, халық та мойындауы керек. Өйткені тәуелсіздік жылдарында бір жарым миллионнан астам ағайын көшіп келді, оның табиғи өсімі төрт миллионнан асты. Бұл – Қазақстан халқының төрттен бір бөлігін құрайды, үлкен бір қауым. Енді сол үлкен қауымды еліміздің дамуына тиімді пайдалана білуіміз керек. Яғни, оларды жергілікті мәслихаттарға сайлап, мемлекеттік жауапты қызметтерге тағайындап, белсенділігін, жауапкершілігін арттырып, ел игілігі жолында еселі еңбек етулеріне жол ашуымыз керек.
Олай дейтін себебім, біздің Солтүстік Қазақстан облыстық мәслихатында көшіп келген ағайындардан сайланған бір ғана депутат бар. Ол – кезінде Монғолиядан көшіп келген Ербақыт Амантайұлы деген азамат. Қазір кезінде Мағжан Жұмабаев іргесін қалаған «Солтүстік Қазақстан» газетін басқарып отырған мықты жігіт. Әрбір аудан, облыста осындай азаматтардың қатарын көбейтуіміз керек.
Қазір этникалық қазақтарды тарихи Отанына тарту саябырсып қалды. Оған басты себептердің бірі кезінде Н.Назарбаев құрып берген Дүние жүзі қазақтары қауымдастығы мен «Отандастар» қорының бір-бірімен жауласуы болып тұр. Бұл екеуі бір құрылым болғанымен, бөлек жұмыс істейді. Тіпті «Отандастар» қоры биылдан бастап елге сырттағы бауырларымызды шақырудан өздерінің жауапкершілігін алып тастап жатыр. Дүние жүзі қазақтары қауымдастығы бастығының аты бар да, заты жоқ. Нақты жұмыс атқара алмай, мардымсыз күй кешуде. Сол себепті дәл қазіргі уақытта әлемдегі қазақтардың Атажұртқа қарай ат басын бұруына түрткі болатындай үгіт-насихат, түсіндіру, ұйымдастыру жұмыстарын жүргізу мақсатында бір дербес мекеме құрылуы керек деп ойлаймын.
Солтүстікке көшу – ол негізі бір бағыт, сала ғой, бірақ жалпы ішкі, сыртқы көші-қонға жауап беретін жеке бір құрылым болуы тиіс! Кезінде болды, қазір ол жабылып қалды. Сөйтіп көші-қонмен айналысатын дүниелерді Еңбек министрлігінің ішіне әкеп тығып қойды. Тағы бір өкілеттігін Сыртқы істер министрлігіне, Көші-қон полициясына беріп қойды. Сөйтіп, сан-саққа бөліп тастады. Егер бізде көші-қонды тым болмаса кішкене түзейік деген ниет болса, онда бізге жеке бір құрылым, яғни бюрократияны азайтатын шаралар керек. Мысалы, шеттегі қазақтардың елге келуі үшін құжат жасауда проблемалар өте көп. Атамекеніне бірінші рет келіп тұрған адам қай қалада не барын білмейді, шекарада шешіп тастайтын мәселелерді ықтиярхат алу, тағы басқа толып жатқан мәселемен естерін шығарады. Тіпті кейбіреулер бері қарай келеді де, азаматтық ала алмай, жүріп-жүріп, кері қайтып жатқан жағдайлар бар. Монғолияға бірнеше азамат қайтып та кетті. Халық та, билік те ең алдымен бізге қандастар не үшін қажет екенін түсінуіміз керек! Идеологиялық тұрғыдан да, экономикалық, демократиялық, демографиялық тұрғыдан да олар бізге ауадай қажет!
«Елге ел қосылса – құт» дегендей, көшті көбейту үшін не амал, қандай тетік жасау керек дегенде, ең бірінші осы болып тұр. Қазір мемлекеттік емес, халықаралық деңгейде осы көшпен айналысатын бір мекеме керек. Қандастардың құжаттарын жасауға, квота алуына сеп болатын, қандас статусын алу мәселесін оңтайлы шешу үшін ол аса қажет.
Көшіп келіп жатқан ағайын қандас мәртебесін неге алуы керек, оны көп адам түсінбеуі мүмкін. Мысалы, бауырларымыз шетелден жай еңбек эмигранты болып көшіп келетін болса, құжат мәселесінде оларға көп мүмкіндік берілмейді. Егер қандас мәртебесін алса, одан кейін квота, құжат жөндеу, жеңілдіктер мәселесінде жақсы көмектер көрсетіледі. Өкінішке қарай, сол көмек саябырсып тұр. Сондықтан «Сен де бір кірпіш дүниеге, кетігін тап та, бар, қалан!» деп Ұлы Абай айтқандай, көші-қонды үдетіп, әр қандасымызды өз кетігіне орналастырып, әлемдегі жалғыз да ортақ Отанымыздың кәдесіне жаратуға мүмкіндіктер жасап беретін үлкен бір жауапты халықаралық, мемлекеттік деңгейдегі ұйым керек. Қазір «Отандастар» қоры да, Дүние жүзі қазақтары қауымдастығы да барлық ресурстарын бітірді. Енді Жаңа Қазақстанға тән осы көш мәселесін ілгері және үдемелі дамытатын жаңа ұйым керек болып тұр.
– Оған қандай негіз, нендей себептер бар?
– Өйткені жаңа көшіп келген қандас белгілі бір жағдайда қайда барарын білмейді. Мысалы, үйінің сапасы дұрыс емес, ол қайда барады? Барып әкімдікті шулатады, құжаты дұрыс болмаса да, қайтадан әкімдікке барады. Олар көші-қон полициясына жібереді. Қысқасы, есін шығарады. Дәл қазір облыс орталықтарында соған қатысты бір жерден шаруасын, үкіметтен беретін көмегін, басқасын шешетін департамент сияқты бір офис, филиалдары ашылатын болса, қандастар жер шаруашылығы, мал шаруашылығы бола ма, әйтеуір өз ісімен айналысып, тастай батып, судай сіңіп кетер еді. Менің айтар басты дүнием – осы.
Одан басқа азаматтық қоғамның арасынан да бір ұйым болса. Мысалы, мен Солтүстік Қазақстан облысына келіп, «Тәуекел» деген ұйым құрдым. Осы уақытқа дейін шетелден келген қандастардың, оңтүстіктен көшіп келген азаматтардың да жоғын жоқтайтын, арқа сүйейтін ештеңе жоқ. Сол үшін құрдым. Мен шеттен, оңтүстіктен көшіп келіп тұрақтап жатқан азаматтарды үзеңгілестер деп айтқанды жақсы көремін. Сол үзеңгілестердің арқа сүйейтін, баратын жері – осы «Тәуекел» ұйымы болуы керек деп ойлаймын. Әрбір облыста осындай ұйымдар құрылуы керек. Өйткені Үкімет те, билік те – бәрі ойлайды, сырттан келген қандасқа аз-мұз квотасын берсек, ақшасын, үйін, жұмысын берсек болды, проблема шешілді деп. Жоқ, мүлде олай емес. Біріншіден, оңтүстіктен солтүстікке көшіп келген немесе Қытайдан, Монғолия, Өзбекстаннан көшіп келген азаматтардың менталитетінде жер мен көктей айырмашылық бар. Оған климаттық, экономикалық жағдайларды қосыңыз. Айталық, Қытайдағы Шәуешек, Үрімшіден келгендер Солтүстік Қазақстанға келіп, кейде айдалаға келгендей күй кешеді. Сондықтан Үкіметтің «үйін берсек, басқасын берсек болды» деген көзқарасын өзгертуіміз керек. Көшіп келушілерге қатысты интеграция, социализация, адаптация деген мәселелер бар. Кейбір көшіп келгендердің арасында қандас болсын, басқа болсын – келгендеріне бір-екі жыл болса да, жергілікті азаматтардың үйіне бір рет те қонаққа бармағандар бар. Бұл – өте бір ыңғайсыз дүние деп білем. Осындай мәселелерді шешуде Үкіметке көмекші ретінде біздің «Тәуекел» сияқты қоғамдық ұйымдар жұмыс істеуі керек. Жергілікті азаматтар мен көшіп келушілердің бастарын қосатын, біріктіретін, белгілі бір шаралар ұйымдастыратын, араласып-құраласып, тіпті қыз алысып, қыз берісіп, құдандастыруға да ықпал ететін әлеуметтік қарапайым шарттарды жасайтын орындар болуы керек.
– Ал үгіт-насихат, ынталандыру, ұйымдастыру жөнінде не айтасыз?
– Иә, әлемнің 40-тан аса еліне тарыдай шашырап кеткен қазақтарды Атажұртқа көшуге ынталандыратын пиар жағы да жетіспейтін сияқты. Мысалы, «Отандастар» қоры, Дүние жүзі қазақтары қауымдастығының өкілдері Монғолияға, Қытайға, тағы басқа елдерге баратын болса, ойбай елге көшіңдер дейді. Бірақ нақты қай жерге, қалай көшуге болатынан айтпайды. Өйткені өздері бұл мәселені жақсы білмейді. Сол себепті белгілі бір жерлерге бағыттамайды. Сондықтан әр облыс өздері бір жеке қор қалыптастырып, орталыққа бағынышсыз, тікелей қолдау көрсетуі керек деп ойлаймын. Себебі қандастардың арасында экономист, бухгалтер, инженер, қаржыгер, дәрігер, ветеринар, зоотехник, тағы басқа да мамандық иелері мен қарапайым жұмысшы азаматтар бар. Соларды ретіне қарай орналастырып, табыс тауып, бала-шағасына нәпақасын алып бере алатындай жағдайларды қалыптастыруымыз керек.
Сөз басында айтып кеткенімдей, Қытайдан, Өзбекстаннан келген азаматтардың көбі оңтүстік шекараларға қарай, Алматы, Шымкент сияқты үлкен мегаполистерге көшіп жатыр. Ол жақта жер жоқ. Мысалы, Түркістан облысында бір ғана Сайрам ауданындағы кішігірім аумақта 270 мың адам тұрады, Мақтааралда – 300 мың. Өздері сыймай отырған жерге тағы да қандастар көшіп келіп жатыр. Ал Солтүстік Қазақстан өңірінде жалпы заңды түрде жер жоқ деп айтылады, бірақ заңсыз алынып қойған жерлер өте көп. Бізде 100 мың, 200 мың гектар жер алып алған адамдар бар. Оны пайдаланып отыр. Ол жер заңды ма, жоқ па – ешкім тексеріп жатқан жоқ. Қаншама ауылдар жоғалып кетіп жатыр. Ауылдарды құтқару керек деп айтамыз, ал ауылдар қалай жойылып жатқанын түсінбейміз. Солтүстікте кейбір ауылдар бар, мектептерінде 10–15 бала ғана оқиды. Ал Білім министрлігі тарапынан 15 балаға 10 шақты жұмысшы ұстайды, мектеп директоры бар, мұғалімдер, тіпті еден жуушы ұстау деген өте тиімсіз, сол себепті білім министрі ол мектепті жабады. Ол жабылғаннан кейін мектепте балаларын оқытып, нанын тауып, малын бағып, сол мекенде отырған адамдар амалсыз көрші елді мекендерге көшуге мәжбүр. Осы жерде малын бағайын десе, оған мүмкіндік жоқ. Оның әйелі жабылған мектепте мұғалім болды, мына жердегі мектепте орын жоқ. Үй сатып алайын десе, ақшасы жоқ, өйткені жабылған ауылдағы үй құнсыз. Сөйтіп, бір ауылды жабу кесірінен бірнеше отбасы үйсіз, күйсіз қалып отыр.
– Қандастарымыз сол ауылдардың азып-тозбауына да өзіндік ықпал етер еді ғой!
– Негізі, бұл ауылдарды сақтап қалу оңай, дәл қазір қандастарды қауымдатып, шоғырландырып көшіріп, он шақты отбасын бір ауылға әкеліп, мысалы, Монғолиядан келген 10 отбасын бір жерге қоныстандырып, Қытайдан, Алтай аймағынан келген 20 шақты отбасын бір ауылға қоныстандырсақ, жаңағы ауылды жабылудан сақтап қаламыз.
Ауыл – қазақ тілінің жетілетін жері ғой, қазір біз ауылдардың жабылуы арқылы қазақ тілінің қолдану аясын тарылтып отырмыз. Егер қандастарды көшіріп, ауыл-ауылға шоғырландыратын болсақ, онда біз бір оқпен бірнеше қоян аламыз. Одан кейін Петропавл қаласының маңына қоныстандырсақ. Қазір бұл қалада халықтың жартысынан көбісі өзге ұлт өкілдері. Шаһардың Петропавл аты да осыны айтып тұр. Сол қаланың маңайына шағын микроаудандар салып, кейін қала ішіне де қандастарды орналастырсақ, біз ұтамыз. Солтүстікте ауыл емес, Тимирязев деген тұтас бір аудан жабылайын деп тұр. Осындай бір ауданды алып, оның атын Қорған деп қойып, мысалы, Қорған деген елді мекен Ауғанстанда да бар, Иранда бар, біздің мына Ресейде де бар. Қысқасы, осындай атпен бір аудан ашып, көшіп келгендерді шоғырландырсақ, белгілі бір қазақи белдеу қалыптастырсақ, қандай керемет. Тағы да айтам, осы дүниелерді жасау үшін, бізге ең бірінші көшіп келушілерге нақты жауап беретін бір құрылым қажет.
Алдыңғы жылы Президенттің жарлығымен бірнеше министрлік құрылды. Қазақстан үшін ұлттық даму тұрғысынан көші-қон мәселесі өте өзекті. Осыған мән беріліп, тиісті көңіл бөлінсе, Президентке тікелей есеп беретін Көші-қон агенттігі немесе Үкімет құрамынан жеке министрлік ашылса – нұр үстіне нұр болар еді!
– Әңгімеңізге рахмет! «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» бағларламасын жариялаған Президентіміз бұл ұсынысыңызды назардан тыс қалдырмайды деп үміттенейік!
Сұхбаттасқан Құтмағамбет ТАЛАПБАЙҰЛЫ
