- Бұрындары интернет әлемінде жүрген «Мәңгүртстан» деп аталған роман-антиутопия жуықта кітап болып шықты. Еске сала кетейік, «Ақтан Төкіш» деген автордың атымен жарияланған бұл шығарма бұдан 7-8 жыл бұрын интернет пайдаланушылар арасында біраз қызығушылық тудырып еді. Түрмеде 28 жыл отырып шыққан кейіпкердің атынан 2050 жылдарғы Қазақстанды суреттейтін бұл роман-антиутопияның шынайы авторы – «Фейсбуктың» қазақстандық сегментіне белгілі блогер, қарағандылық жас ғалым Айнаш Керней (фото).
Оқырман қауымның қызығушылығын тудыруы мүмкін деген сеніммен төменде біз «Мәңгүртстан» романынан үзінді жариялай отырып, кітапты сатып алу үшін мына телефондарға хабарласуға болатынын еске саламыз:
8-701-299-90-28 – Алматы қаласы бойынша;
8-778-408-08-46 – Қарағанды.
Редакция
Тамақтанып алып, қалаға шықтық. Келіскеніміз бойынша, Сәбит менің қасымда болады. Астанаға дейін қашық емес, автобуспен бір сағат қана жол. Сәбит жол үстінде кешегі кеште ұмыт қалған майда-шүйда әңгімелерін айтып келеді.
Қазақстанда қазір 25,5 миллион халық тұрады екен, оның 13 миллионы ғана қазақстандықтар. Сәбиттің айтуынша, 12,5 миллион шетелдіктердің жартысы осы жерде туғандықтан, қазақстандық азаматтыққа ие. Бірақ бұл цифрлар нақты емес, 2029 жылғы деректер. Оның түсіндіруі бойынша, санақ жүргізілген кезде оңтүстіктің, әсіресе батыс аймақтың көптеген адамдары жасырынып қалған немесе шетелге шығып кеткен. Бұлай етудің басты мақсаты – жалдық келісім бойынша, жалға берілген мерзімде жергілікті халықтың саны (қазақтар мен қазақстандық азаматтығы барлар, олардан туған балалар) сол орданың халқының кем дегенде 50 пайызын құрауы тиіс. Санақ қорытындысы бойынша, қазақстандықтар елде сәл ғана жартысынан көбін құрайды екен, бірақ аймақтарды аралағанымда, күдігім көбейе түсті.
– Қалған 3 миллион қазақстандықтар қайда? – дедім шыдамай.
Сөйтсем, ақшасы бар адамдар басқа елдерге көшіп кетіпті.
Айтпақшы, Қазақстанды басқарушылар Лондонда тұрады, сол жақта тұрып елді басқарады. Елдің әр саласында өзінің үлесі бар адамдар істерін атқарушы іскерлерге тапсырып қойған, өздері саяси тұрақты, табиғаты бұзылмаған, әлеуметтік жағынан ауқатты елдерде өмір сүреді, бай адамдар саналады. Олардың балалары да Қазақстанда тұрмайды, бірақ Қазақстанның байлығының арқасында ауқатты өмір сүріп жатқанын біледі. Тіпті ортаңқол ауқатты адамдардың өздері шетелдерде өмір сүреді. Бұл дәстүр қазір жаппай модаға айналған.
Жастар жағы, жаппай дерлік деуге болады, шетелдік білім алғандар. Көп жағдайда сол жақта қалып қояды. «Неге олай екенін кейін өзің түсіне жатарсың», – деді Сәбит. Зейнеткерлер аз, көпшілігі зейнет жасына жетпей өледі. Бала туу күрт төмендеп кетті, әр отбасында бір ғана баладан туады, екі бала туу – сирек жағдай.
Ақмола облысында немесе қазіргі атымен айтқанда, Қазақ ордасында 1 миллион халық тұрады, оның 100 мыңы шенеуніктер, 350 мыңы әртүрлі қызмет көрсету саласында жұмыс істейтіндер, 50 мыңы – педагог пен дәрігерлер, 100 мыңы – өзін-өзі асыраушылар. Бұл адамдарды кішкентай Қазақстанның белсенді бөлігі деп санасақ, қалған бөлігінің 300 мыңы – балалар, 50 мыңы – зейнеткерлер, 50 мыңы – мүгедектер, оның ішінде мүгедек болып туғандар көп. Елде жұмыссыздар жоқ, олар өзін-өзі асыраушылар санатында.
Сәбит бұрынғы билікте болған барлық absentee(жоқ адамдар) дейтіндерді боқтап келеді. Олар демократиялық мемлекетте өмір сүрудің қаншалықты жақсы екенін біле тұра, мүмкіндіктері бола тұра, Қазақстанды сондай елге айналдыруға түк істемеді. Елдегі дүниені түгелімен қиратып, ішіп-жеп, өз халқын қалдырып, дап-дайын шетелдегі салтанатты сарайларына кетті де қалды.
Шетелде тұратын ел басшылары елде не болып жатқанынан еш хабары жоқ, ол жағының оларға қажеті де жоқ. Жалгерлер тиісті жалдық пұлдарын уақытылы төлеп отыр. Жалға беруден түскен ақшаның басым бөлігі сыртқа кетіп жатыр, қалған бөлігі мемлекеттік аппаратқа, жәрдемақы мен зейнетақыға, қалған ақшалар 2015 жылға дейін алынған ел қарызын төлеуге жұмсалады. Тағы бір бөлігі кезінде аты шыққан Болашақ ұрпақтың қорына төленеді. Мектеп, клиникалар жеке меншікте, яғни мемлекет халыққа білім беру және денсаулық сақтау мәселесімен айналыспайтын болды. Сәбиттің айтуынша, Қазақ ордасында ештеңе өндірілмейді, өсірілмейді, барлығы басқа ордалардан тасылады.
Мен үндемей тыңдап келемін, оларды ой елегінен кейін жалғыз отырғанда өткіземін. Әуелі бұл шалдардың айтқандары рас па, жоқ па, соған көзімді жеткізіп алайын. Енді Сәбиттің еліміздің мұндай құлшылыққа қалай жеткені жайлы әңгімесін күтіп отырмын.
Икс сағаты туып, жаппай тазалау біткен соң, елді қайта бөлу, өзгерту басталды. Бөліп алатын ештеңе қалмапты, бәрін билікте отырғандар әлдеқашан бөліп алған, тағы бір бөліктерді шетелдіктерге сатып жіберген. Жер сату басталды. Оны майда-шүйда емес, ірі деңгейде жүргізді: шұрайлы егістік, жайылымдық, шабындық, орманды шатқалдар бірінші болып сатылды, сосын аудандарды сата бастады. Одан соң шекарадағы жерлерді олармен шектесіп жатқан көрші мемелекеттерге сату басталды.
Биліктегілер елді бірнеше ордаға бөліп алып, жеке-жеке билемекші болып еді, бәріне көнгіш халық наразылық білдіре бастады. Бірақ одан ештеңе шықпады. Елде көшбасшы болатын ешкім қалмады. Шетелде жүрген режимнің қарсыластары биліктің мұндай авантюрасына қарсы әлемдік қауымдастықты қарсы қойды. Билік амалсыздан бұрыннан сақтап келе жатқан вариантты – «Аймақтарды дамыту» бағдарламасын ұсынды. Бұл бағдарламаның мәні – енді шетелдіктерге тек қана қазба байлықтарға бай аудандарды емес, облыстарды іштеріндегі азып-тозған ауыл, аудандарымен қосып, түгелімен жалға беру. Халыққа – бұл жұмыс уақытша шара, бұл шараның нәтижесінде аймақтарға қаржылық арналар ақша төгіп, бұл аймақтардың қарқындап дамуы басталады деп түсіндірді.
Көпшілік бұған көнді, себебі елдің өз билігінің қолынан ештеңе келмейтінін білетін. Дамыған елдерден келетін басқарушыларға сенді. Жалға берудің шарты халық арасында талқыланған жоқ. Бұл іске шетелдерден шақырылатын атақты сарапшылар келсе, жақсы болар деп үміт артты. Кейінірек билік басындағылар жалдық келісімшарттың кейбір ерекше артықшылықтарын жария қылды. Мысалы, қазақстандық жұмысшылар мен қызметкерлердің жалақысының шетелдіктермен теңестірілетіндігі, әр аймақтағы жергілікті халықтың саны 50 пайыздан кем болмауы, сапалы білім беру мен денсаулық сақтау қызметін қамтамасыз ету. Қазақ елінің жерін жалға беру жөнінде келіссөздер басталғаннан кейін, жиырма жылдық үзілістен соң, Біріккен Ұлттар Ұйымы жанындағы Қамқорлық кеңесі жұмысын жалғастырды.
Жоқ, бұл жерде бір кәдік бар, бұлай болуы мүмкін емес нәрсе, бүкіл бір елді халқымен қосып, елу жылға жалға беру мүмкін емес деймін ішімнен Сәбитті тыңдап отырып. Теледидарды көремін, ескі газеттерді оқып шығамын, сосын барып бір қорытынды жасаймын. Мен күдікті болып бара жатқандаймын.
Қалада көшелерді аралап, ұзақ жүрдік. Барлық жердегі жазулар бақырайып, ағылшын тілінде жазылған. Астананы бір жағынан танығандаймын да, екінші жағынан танымай да қалдым. Біраз жерлері өзгере де қоймапты, тозып ескірген, күңгірт басқан сияқты. Бірақ адамдары жарқырап, «менмұндалап» киінген болып көрінді. Көшелерде тек қана әдемі машиналар жүріп жатқанын көрдім. Ертістің сол жағында кезінде мақтаныш қиқумен салынған үйлер онша көбеймеген. «Астана мақтанышы» және Министрлер үйлерін орнынан таба алмадым. Сәбит олардың жиырмасыншы жылдары өртеніп кеткенін айтты. Ақорда мен «Қазмұнайгаздың» да ғимараттарын көрмедім, «Бәйтерек» қана орнында қалыпты. Сәбит «Бәйтерекке» көтерілуге ұсыныс жасады. Мен бұрын ол ғимаратта болмағанымды, радиусы екі километр кеңістікті көру үшін ғана жүз метр биіктікке көтерілмеймін деп, бас тарттым. Егер осы кең далада жан-жағы бірнеше километрге созылатын үлкен қаланы салған болса, адамзат баласының еңбегінің жемісін таңдана мақтану үшін шығуға болар еді. Қазіргі өте қайғылы көріністің қандай қызығы бар?..
Ақтан ТӨКІШ